Yabancı Mühendis ve Mimar Çalıştırma Şartları
Türkiye’de mühendislik veya mimarlık mesleğini yabancı uyruklu bir kişinin icra edebilmesi için hem Uluslararası İşgücü Kanunu (6735 sayılı Kanun) hem de Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği Kanunu (6235 sayılı TMMOB Kanunu) ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde özel şartlar öngörülmüştür. Bu şartlar, yabancı mühendis ve mimarların sadece belirli durumlarda ve kısıtlı yetkilerle çalışmasına imkan tanımaktadır.
Öncelikle, eğitim ve yeterlilik şartı vardır. Uluslararası İşgücü Kanunu madde 20 uyarınca, yabancı bir mühendis/mimarın Türkiye’de çalışma izni alabilmesi için mesleki eğitimini tamamlamış ve mesleki unvanını almış olması gerekir. Yani kişi ya Türkiye’de bir mühendislik veya mimarlık fakültesinden mezun olmalıdır ya da yurtdışında bu alanda mezun olup diploması Türkiye’de tanınmalıdır. Yurtdışından diploma sahibi yabancıların genellikle Yükseköğretim Kurulu (YÖK) tarafından verilen denklik belgesine sahip olması aranır. Ancak bazı durumlarda (örneğin proje bazlı özel izinlerde) diploma denkliği aranmaksızın da başvuru değerlendirilebilmektedir. Özetle, yabancı mühendis/mimarın mesleğini yapabilmesi için yeterli eğitim altyapısı olmalıdır.
İkinci olarak, yabancı mühendis ve mimarlar ancak proje bazlı ve geçici süreli olarak çalışabilirler. Mevzuat, yabancıların Türkiye’de sürekli ve genel olarak mühendislik yapmalarına izin vermemekte, bunu belirli projeler veya işler ile sınırlandırmaktadır. Özellikle yabancı bir şirketin Türkiye’de üstlendiği bir inşaat, altyapı veya endüstri projesinde uzmanlık gerektiren pozisyonlar için yabancı mühendis/mimar getirilebilir. Bu durumda çalışma izni o işe münhasır ve geçici olacaktır. Örneğin bir yabancı inşaat firması, bir baraj yapımı projesi için kendi ülkesinden uzman mühendis getirebilir; bu mühendise verilen izin sadece o baraj projesi süresince geçerli olur.
Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) mevzuatı da yabancı mühendis ve mimar istihdamına dair hükümler içerir. TMMOB Kanunu madde 36, Türkiye’ye gelen yabancı mühendis ve mimarların, ülkeye girişlerinden itibaren bir ay içinde ilgili meslek odasına geçici üye olarak kayıt yaptırmalarını zorunlu kılar. Bu şart, yabancının mesleki faaliyetlerinin meslek odası denetimine tabi olmasını sağlamak içindir. Yabancı mühendis/mimar, TMMOB’ye bağlı ilgili odanın (örneğin İnşaat Mühendisleri Odası, Mimarlar Odası vs.) geçici üyesi olmadan resmi olarak proje imza yetkisi elde edemez. Geçici üyelik, yabancının yalnızca belirli proje veya süre için oda kayıtlı olduğunu ifade eder; Türk meslektaşlarının aksine daimî üyelik verilmez.
Yabancı mühendis ve mimar çalıştırma kriterleri aynı zamanda işveren veya projenin niteliğine dair sınırlamalar içerir. Yabancı müteahhitlik firmaları veya yabancı kuruluşlar, kamu kurumlarıyla yaptıkları işlerde veya özel sektörde üstlendikleri işlerde, sadece o iş ile sınırlı kalmak şartıyla yabancı mühendis/mimar çalıştırabilirler. Bu tip başvurular Çalışma Bakanlığı tarafından değerlendirilirken mutlaka TMMOB’nin görüşü alınır. TMMOB, diplomasını yurt dışından almış yabancı meslek mensupları için ayrıca diploma denkliği şartı aranmaması yönünde esnek bir tutum da benimseyebilir. Yani TMMOB’nin vereceği görüşte, eğer yabancı mühendis proje bazlı geliyorsa ve diploması kendi ülkesinde geçerliyse, YÖK denkliği olmasa da kabul edilebilir diyebilmektedir.
Bunların dışında kalan (yani özel bir proje kapsamına girmeyen) durumlarda ise yabancı mühendis/mimar çalıştırma başvuruları yine TMMOB’nin görüşü alınarak sonuca bağlanır. Genel kural, proje bazlı veya belirli bir iş kapsamı dışında yabancı mühendislerin çalışmasına ihtiyatla yaklaşılmasıdır.
Önemli bir husus da mühendislik-mimarlık unvanının kullanımı ve imza yetkisi meselesidir. 3458 sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun, bu unvanların ve imza yetkisinin Türk vatandaşları tarafından kullanılabileceğini belirtir. Bu kanun gereği, yabancılar mühendis/mimar unvanıyla serbest olarak imza atamazlar. Ancak çalışma izni ile ve geçici oda üyeliğiyle birlikte, çalıştıkları projede teknik katkı sunabilirler. Yine de pek çok projede, yabancı mühendisler hazırladıkları rapor ve çizimleri, sorumlu Türk mühendis/mimar üzerinden imzalatıp resmileştirirler. Bu uygulama, yasal mevzuata uyum için geliştirilmiş bir yöntemdir. Özetle yabancı mühendis veya mimar, kendi başına proje müellifi olarak değil, ekip içinde danışman/uzman olarak faaliyet gösterir.
Yabancı Mühendis ve Mimar Çalışma İzni Başvurusu Nasıl Yapılır?
Başvuru süreci genel hatlarıyla diğer çalışma izni başvurularına benzerlik gösterse de, mühendis/mimar pozisyonu için ek belgeler ve onaylar söz konusudur. Başvuru, işverence e-izin sisteminden yapılır. Yabancı eğer Türkiye’de ikamet izni ile bulunuyorsa yurt içi başvuru şeklinde doğrudan Bakanlığa online müracaat yapılır. Yabancı ülke dışındaysa, öncelikle kendi ülkesindeki Türk dış temsilciliğine giderek çalışma vizesi başvurusu yapar ve referans numarası alır; işveren bu referans numarasıyla Türkiye’de online başvuruyu tamamlar.
Başvuru aşamasında sağlanması gereken en önemli belge, yabancı mühendisin/mimarın diploması ve var ise denklik belgesidir. Diploma, yeminli tercüman tarafından Türkçeye çevrilmiş ve noter onaylı olarak sisteme yüklenir. Eğer YÖK’ten alınmış bir denklik belgesi varsa bu da eklenir. Bazı durumlarda, henüz denklik alınamadıysa, diploma ve transkript ile birlikte denklik başvuru belgesi veya denkliğin muaf tutulabileceğine dair yazılar eklenebilir. Örneğin TMMOB’nin “diploma denkliği aranmaksızın değerlendirilebilir” şeklindeki görüş yazısı, bu belgenin yerine geçebilir.
Ayrıca yabancı mühendisin özgeçmişi, mesleki tecrübesini gösterir referanslar, varsa daha önce yaptığı projelerin listesi gibi destekleyici dokümanlar başvuruya eklenmelidir. Bu, Bakanlığın yabancının gerçekten nitelikli bir uzman olduğunu görmesini sağlar.
İşveren tarafının da klasik çalışma izni evrakları yanında, proje veya iş ile ilgili belgeler sunması gerekir. Örneğin başvuru belirli bir proje için yapılıyorsa, proje sözleşmesi, projenin ihale belgesi veya iş tanımı sunulabilir. Yabancı istihdamının gerekçesinin de dilekçede açıklanması önemlidir: “Falanca uzmanlık alanında Türk mühendis bulunamadığı için bu yabancının bilgi ve deneyimine ihtiyaç duyulmaktadır” gibi bir gerekçe belirtilir. Nitekim Uluslararası İşgücü Kanunu madde 9/c, yabancının işe alınma gerekçesi yeterli görülmezse iznin reddedilebileceğini düzenler. Bu nedenle mühendis/mimar başvurularında, yabancının özellikle uluslararası tecrübe veya teknik uzmanlık getirdiğinin altı çizilmelidir.
Başvuruda TMMOB ile ilgili süreç de eş zamanlı yürütülebilir. Çalışma izni başvurularında Bakanlık, TMMOB’ye danışarak yabancının geçici üyelik işlemlerini başlatır. Uygulamada, çalışma izni onaylanınca yabancıya verilen izin belgesine bir şerh düşülür: “Bu izin, 6235 sayılı Kanun uyarınca en geç bir ay içinde ilgili meslek odasına geçici üyelik kaydı yaptırılması şartıyla geçerlidir”. Bu ifade, yabancının çalışma izni kartında da yer alır. Dolayısıyla yabancı mühendis/mimar, izni alır almaz Türkiye’ye giriş yapmış ve işbaşı yapmış ise, ilk bir ay içinde meslek odasına gidip gerekli kayıt işlemlerini yaptırmalıdır. Bunun için TMMOB’nin talep ettiği belgeler (diploma fotokopisi, izin belgesi, vesikalık fotoğraf, geçici üyelik harcı vb.) temin edilerek başvuru yapılır. Geçici üyelik kaydı yapıldıktan sonra, oda tarafından bir belge verilir ve yabancının o projede çalışabileceği tescil edilir.
Yabancı Mühendis ve Mimarlar İçin İstihdam Kriterleri
Yabancı bir mühendis veya mimarı işe alacak işletmenin, genel çalışma izni kriterlerini de sağlaması gerekir. Bunların başında yerli istihdam kotası gelir. Normalde bir işyerinde her bir yabancı için en az 5 Türk vatandaşı istihdam edilmiş olmalıdır. Mühendis ve mimarlar için de kural olarak bu geçerlidir. Ancak son yıllarda yapılan düzenlemeler, büyük ölçekli şirketler için kısmen esneklik getirmiştir. Örneğin net satış tutarı çok yüksek olan (50 milyon TL üzeri ciroya sahip) şirketlerde, ilk 5 yabancıya kadar 5 Türk şartı aranmaması gibi bir istisna uygulanabilir. Yine de, genel olarak mühendis/mimar pozisyonu için işyerinde 5’e 1 oranının sağlanmış olması tavsiye edilir.
Finansal yeterlilik kriterleri de önemlidir. İşyerinin ödenmiş sermayesinin en az 100.000 TL olması veya brüt satışlarının en az 800.000 TL olması gibi standart kriterler yabancı istihdamı için aranır. Zaten mühendis veya mimar çalıştıran bir firmanın belli bir büyüklükte olması beklenir; küçük ölçekli bir işletmenin yabancı mühendis istihdam etmesi hem maliyetli hem de kural olarak zor olacaktır.
Ücret kriteri mühendis ve mimarlar için özel olarak tanımlanmıştır. Yabancı bir mühendise veya mimara ödenecek maaş, asgari ücretin en az 4 katı olmak zorundadır. Bu, mevzuatta açıkça belirtilmiş bir tabandır. Örneğin güncel asgari ücret 10.000 TL ise, yabancı mühendisin brüt maaşı minimum 40.000 TL olmalıdır. Bu kriter, mühendis/mimar seviyesindeki nitelikli personelin ücret standardını korumak içindir. Ayrıca çalışma izni onaylandıktan sonra, işveren bu mühendisin SGK girişini yaparken de en az bu tutar üzerinden göstermelidir. Aksi halde iznin anlamı kalmaz ve tespit edilirse çalışma izni iptal dahi edilebilir.
İşverenin SGK yükümlülükleri kapsamında da, çalışma izni kabul edilen yabancı mühendis/mimarın en geç 30 gün içinde sigortalı işe girişinin yapılması şarttır. Bu bildirim, iş sözleşmesinde belirtilen ücret üzerinden olmalıdır. Eğer 30 gün içinde sigorta yapılmazsa, çalışma izni idarece iptal edilebilmektedir. Bu nedenle yabancı mühendisin Türkiye’ye gelip işbaşı yapmasıyla birlikte hemen sigorta işlemleri tamamlanmalıdır.
Son olarak, yabancı mühendis veya mimar istihdam eden işyeri, aynı alanda faaliyet gösteren Türk personel de çalıştırdığını ispat etmelidir. Örneğin bir mühendislik firması, bünyesindeki tüm mühendisler Türk iken bir tane de yabancı mühendis almak istiyorsa bu makul bulunur. Ancak hiç Türk mühendis çalıştırmadan sadece yabancı mühendislerle bir firma yürütülmesi istenmez. Hatta bazı sektörler, örneğin inşaat sektörü, yurtdışından önemli bir know-how getiren yabancıları desteklemekle birlikte yerli mühendislerin de istihdamını gözetir.
Sonuç
Türkiye’de yabancı mühendis ve mimar çalıştırılması hukuken mümkündür ancak sıkı kurallara bağlanmıştır. Amaç hem ülkenin kendi mühendis ve mimarlarının haklarını korumak hem de gerçekten ihtiyaç duyulan alanlarda yabancı uzmanlardan faydalanmaktır. İstanbul yabancılar hukuku avukatı yabancı mühendis/mimar izin süreçlerinde şirketlere rehberlik edebilir. Görüldüğü üzere, diploma denkliği, meslek odası üyeliği, proje bazlı çalışma gibi pek çok özel kriter mevcuttur. Bu kriterlere uyulmadığı takdirde çalışma izni başvurusu reddedilecektir. Örneğin TMMOB kaydını yaptırmayan bir yabancının izni, verilen süre sonunda geçersiz hale gelir. Nitekim Çalışma Bakanlığı, yabancı mühendis/mimar izinlerine genelde “odaya kayıt şartı” şerhini koyarak bu durumu yakından takip etmektedir.
Ayrıca, mühendislik ve mimarlık meslekleri 3458 sayılı Kanunla Türk vatandaşlarına özgülenmiş olduğundan, yabancıların yaptığı işlerin çerçevesi bellidir. Bu nedenle, yabancı mühendis veya mimarlar genellikle danışman veya uzman sıfatıyla çalışıp, resmi imza yetkileri kısıtlı tutulur. Tüm bu kısıtlamalar içinde doğru yol alabilmek için, işveren şirketlerin başvuru öncesi hukuki danışmanlık alması önerilir. Başvuru dosyasının eksiksiz ve ikna edici hazırlanması, TMMOB ile iletişimlerin sağlıklı yürütülmesi ve ücret/istihdam kriterlerinin doğru planlanması başarı şansını artıracaktır. Sonuç olarak yabancı mühendis ve mimarlar, büyük ölçekli projelerde ve özel uzmanlık gerektiren işlerde Türk ekonomisine katkı sunabilirler. Yeter ki yasal çerçeveye uygun şekilde istihdam edilsinler. Bu süreçte, mevzuata hakim profesyonel destek her zaman işverenin yararına olacaktır. Böylece, yabancı ve yerli işgücünün dengeli ve hukuka uygun biçimde istihdam edilmesi sağlanacaktır.
Sık Sorulan Sorular
Yabancı mühendisler Türkiye’de kendi başlarına proje çizebilir mi?
Genellikle hayır. Yabancı mühendis veya mimarlar, ancak geçici proje bazlı çalışır ve resmi proje sorumlusu olarak imza atamazlar. Hazırladıkları teknik çizim ve raporlar, ilgili Türk meslektaşın onayı/imzası ile resmiyet kazanır. Ancak fiilen ekip içinde mühendislik/mimarlık faaliyetini icra edebilirler. Bu kısıtlama, mühendislik-mimarlık kanunu gereği unvan ve imza yetkisinin Türk vatandaşlarına hasredilmesinden kaynaklanır.
Yabancı mühendislerin Türk meslek odasına üyeliği şart mı?
Evet, şart. Çalışma izni alsalar bile, Türkiye’ye gelip 1 aydan fazla kalacak her yabancı mühendis/mimar ilgili TMMOB odasına geçici üyelik yaptırmak zorundadır. Örneğin yabancı bir elektrik mühendisi, Türk Elektrik Mühendisleri Odası’na geçici üye olmazsa çalışması yasal olarak geçerli olmaz ve çalışma izni hükümsüz hale gelebilir. Bu üyelik, yabancının mesleki denetimini sağlamak içindir.
Yabancı mühendis çalıştıran şirketler için 5 Türk çalışan kuralı var mı?
Evet, genel olarak vardır. Her yabancı çalışan için işyerinde 5 Türk vatandaşı istihdam şartı, mühendis ve mimarlar için de uygulanır. Ancak eğer şirket çok büyük bir şirket ise (örneğin çok yüksek cirolu bir şirket), ilk birkaç yabancı için bu oranı aranmaması gibi istisnalar olabiliyor. Yine de bir şirketin birden fazla yabancı mühendis çalıştırması için mutlaka yeterli sayıda Türk mühendisi de kadrosunda bulundurması gerekir.
Yabancı bir mimarın diplomasına denklik alması zorunlu mu?
Çoğunlukla evet. Yabancı mimar, Türkiye’de uzun vadeli çalışacaksa YÖK’ten diploma denklik belgesi alması istenir. Ancak bazı kısa süreli proje bazlı izinlerde, TMMOB’nin görüşüne binaen, diploma denkliği aranmadan da izin verilebilmektedir. Bu durum istisnaidir. Güvenli olan, denklik işlemini tamamlamaktır çünkü hem çalışma izninde hem de meslek odası kaydında önünü açar.
Yabancı mühendis ya da mimar çalışma izni alırsa eşi de çalışabilir mi?
Hayır, eş otomatik olarak çalışma hakkı kazanmaz. Yabancı mühendis/mimarın eşi, ancak kendi adına bir iş bulup çalışma izni alırsa çalışabilir. Sadece eş olmak, çalışma izni muafiyeti sağlamaz. Ancak eş, aile ikamet izni alarak Türkiye’de yabancı mühendisle birlikte oturma hakkına sahip olabilir.
