Yabancı Çalışma İzni Uzatılması Ne Demektir?
Yabancı çalışma izni uzatma hususu, Türkiye’de halihazırda çalışma izni ile çalışan bir yabancı uyruklu kişinin izin süresinin bitiminde, aynı işte veya aynı işverende çalışmaya devam edebilmesi için izin süresinin yeniden uzatılması anlamına gelir. Başka bir deyişle, yabancı personelin çalışma izninin süresi dolmadan önce yapılan yeni bir başvuruyla o iznin süre bakımından devamının sağlanmasıdır. Çalışma izni belirli süreyle (süreli) verildiği için, sürenin sonunda yabancının çalışmaya devam edebilmesi uzatma iznine bağlıdır. Aksi halde, çalışma izni süresi bittiğinde yabancının yasal çalışma hakkı da sona erer.
Türkiye’de ilk defa alınan çalışma izni genellikle 1 yıl süreli olarak verilir. Kanun gereği ilk başvuruda en fazla bir yıllık izin onaylanmaktadır (çünkü yabancının çalışma durumunun ilk yıl takip edilmesi, şartların gözlenmesi amaçlanır). İşte bu ilk yıl dolarken işveren ve yabancı isterse, uzatma başvurusunda bulunulabilir. İlk uzatma başvurusunda çalışma izni en fazla 2 yıl uzatılabilir. Yani yabancı 1 yıl çalıştıktan sonra, aynı işyerinde devam edecekse, ikinci yıl için ve bir sonraki yıl için birlikte iki yıllık bir uzatma alabilir. Bu 2 yıllık uzatma süresi dolduğunda, yabancı tekrar uzatma talep edebilir; ikinci uzatma aşamasında en fazla 3 yıl daha izin verilir. Böylece bir yabancı, aynı işverende kesintisiz olarak toplamda 1 + 2 + 3 = 6 yıl çalışma iznine sahip olabilir.
Somut bir örnek vermek gerekirse: 1 yıllık çalışma izni ile Ocak 2024’te çalışmaya başlayan bir yabancı, süresinin dolacağı 2025 Ocak ayından önce uzatma başvurusu yaparsa, izni 2025-2027 arası 2 yıl daha uzatılabilir. 2027’ye gelindiğinde ikinci uzatma başvurusu ile 2027’den 2030’a kadar 3 yıllık uzatma alınabilir. Bu uzatma sonunda toplam 6 yıl aynı işyerinde çalışmış olacaktır. Yabancının aynı işverende çalışması durumunda kural bu şekildedir.
Eğer yabancı 6 yılın sonunda da çalışmaya devam edecekse, artık süresiz çalışma izni başvuru hakkı doğabilir. Türk mevzuatına göre, uzun dönem ikamet izni veya en az 8 yıl kanuni çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine başvurabilirler (Uluslararası İşgücü Kanunu m.10). Ancak 6 yıl sonunda henüz 8 yıl dolmamış olduğu için yabancı o noktada ya 2 yıl daha uzatma talep edecek (ki 8 yıla tamamlasın) ya da koşulları sağlıyorsa süresiz çalışma iznine geçecektir. Süresiz çalışma izni alındığında artık uzatma gerekmeksizin, sürekli çalışma hakkı elde edilir.
Çalışma izni uzatması her zaman aynı işyeri ve işveren için geçerlidir. Yani uzatma, mevcut iznin devamı niteliğindedir. Eğer yabancı, farklı bir işverenle çalışmaya başlayacaksa bu durum “uzatma” değil yeni bir çalışma izni başvurusu olarak değerlendirilir. Kanun gereği, çalışma izni kişiye ve iş yerine özeldir. İşverenin değişmesi halinde uzatma hükümleri uygulanmaz, yeni iş için baştan izin alınır. Örneğin yabancı bir mühendis A şirketinde çalışırken çalışma izni varsa ve B şirketine geçecekse, A’daki izni uzatamaz; B şirketi için sıfırdan başvuru yapmalıdır. İşveren değişiminde, çalışma izni başvurusu ilk başvuru hükmündedir ve çoğunlukla ilk seferdeki gibi 1 yıl verilir.
Çalışma İzni Uzatma Başvurusu Nasıl Yapılır?
Mevcut bir çalışma iznini uzatmak için, izin süresi dolmadan önce başvurunun yapılması gerekir. Kanunen uzatma başvuruları, çalışma izni kartının son geçerlilik tarihinden en erken 60 gün önce ve en geç izin bitiş günü yapılabilir. Tavsiye edilen, son günü beklemeden işlemleri başlatmaktır. Çünkü sistemsel aksaklıklar veya belge eksikleri nedeniyle gecikme olursa, izin süresi geçip yabancı izinsiz duruma düşebilir.
Uzatma başvurusu da tıpkı ilk başvuru gibi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın e-Devlet üzerindeki e-izin portalı aracılığıyla gerçekleştirilir. Başvuruyu, yabancıyı çalıştırmaya devam edecek olan işveren veya işverenin temsilcisi yapar. Sisteme giriş yapıldığında “uzatma başvurusu” seçeneği seçilir ve mevcut çalışma izni bilgileri girilir. Yabancının kimlik numarası, mevcut izin numarası gibi bilgiler sistemde eşleştirildikten sonra, uzatma formu doldurulur.
Uzatma başvurusunda, Bakanlık yabancı çalışanın ve işverenin mevcut durumunun devam ettiğini görmek ister. Bu nedenle ilk başvurudaki şartların korunması önemlidir. İşveren için aranan 5 Türk çalışan kriteri, şirket sermayesi veya ciro kriteri gibi unsurların hala sağlanıyor olması gerekir. Örneğin ilk başvuruda işyerinde 5 Türk çalışan vardı, ancak uzatma zamanı geldiğinde işyerinde toplam Türk çalışan sayısı 2’ye düştüyse, bu bir problem olabilir. Çünkü çalışma izni değerlendirme kriterlerine göre yabancı istihdamı için gerekli oran kaybedilmiştir. Bu tür durumlarda uzatma talebi reddedilebilir. Bu yüzden işveren tarafı, yabancı istihdamına ilişkin koşulları korumalıdır.
Başvuruda sistem üzerinden istenen belgeler güncellenerek yüklenir. Çalışma izni uzatma için gerekli belgeler, kısmen yabancı çalışan tarafından kısmen işveren tarafından sağlanır. Genel olarak şu belgeler talep edilir: yabancı çalışanın ve işverenin birlikte imzaladığı güncel iş sözleşmesi, yabancının pasaport fotokopisi, mevcut çalışma izni kartının kopyası, yabancıya ait diploma (tercümesiyle birlikte) yine sisteme yüklenir (diploma zaten ilk başvuruda verilmişse de tekrar istenebilir). İşverene ait belgeler olarak, şirketin vergi levhası veya mali müşavir onaylı bilanço tablosu, ticaret sicil gazetesi (şirketin sermaye yapısını ve ortaklarını gösterir), faaliyet belgesi gibi evraklar yenilenmiş halleriyle sunulur. Eğer yabancı sağlık sektöründe çalışıyorsa Sağlık Bakanlığı’ndan, eğitim sektöründe çalışıyorsa Milli Eğitim Bakanlığı’ndan alınmış ön izin belgesi de yine uzatma başvurusunda istenir (örn. bir yabancı öğretmenin çalışma iznini uzatırken MEB’den ön izin yazısı aranır). Bütün bu belgeler elektronik ortamda sisteme yüklenir ve başvuru tamamlanır.
Başvuru tamamlandıktan sonra, Bakanlık evrakları inceler. Bazen uzatma başvurularında evrak eksikliği veya hatası olabilir. Bu durumda idare, başvuru sahibine eksikleri gidermesi için süre tanıyabilir (genelde 30 güne kadar süre verilir). Bu süre içinde eksiklikler tamamlanırsa, başvuru kaldığı yerden değerlendirmeye alınır. Uzatma başvurusu değerlendirilirken, yabancının mevcut çalışma izni süresi dolsa bile, yabancı yasal olarak çalışmaya devam edebilir. Kanun, süresinde uzatma başvurusu yapan yabancının sonucu beklerken çalışma hakkının devam edeceğini belirtmektedir. Dolayısıyla, uzatma başvurusu yapılmış ve Bakanlık incelemesinde ise, yabancı kişi çalışmayı sürdürebilir ve işveren de onu sigortalı olarak çalıştırmaya devam edebilir.
Uzatma Başvurusunda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Çalışma izni uzatılırken, ilk başvurudan farklı olarak bazı ek hususlara dikkat etmek gerekir. Bunların başında yabancı personelin Türkiye’de geçirdiği süre gelir. Mevzuata göre, çalışma izni süresi boyunca yabancı işçi 6 aydan fazla yurtdışında bulunmamış olmalıdır. Eğer yabancı, mevcut izin döneminde Türkiye dışında uzun süre kalmışsa (örneğin toplamda 6 ayı aşan bir ayrılık), bu durum uzatma için olumsuz görülebilir. Çünkü çalışma izni ülke içinde fiilen çalışmayı öngörür; uzun süreli yokluk, iznin amacına aykırı sayılabilir. Yine uzatma öncesi yabancının herhangi bir suça karışmamış olması, kamu düzenini bozacak bir eyleminin olmaması gerekir. Yabancının sabıka kaydı veya çalıştığı dönemde bir adli vaka yaşanması, uzatma değerlendirmesinde dikkate alınabilir.
Bir diğer kritik nokta, yabancının ücreti ve SGK kaydıdır. Çalışma izni devam ederken ülkede asgari ücret belirli periyotlarla artmaktadır. Özellikle her yıl başında asgari ücret yeniden değerlendirilir. Yabancı personel için de belirli bir asgari ücretin üzerinde ödeme yapma zorunluluğu bulunduğundan (örneğin vasıf düzeyine göre asgari ücretin 1.5 katı, 2 katı, 3 katı gibi), uzatma başvurusunda yabancının alacağı ücret güncellenmelidir. Yani ilk izin döneminde 2024 asgari ücretine göre bir maaş belirlenmişse, 2025 uzatma başvurusunda 2025 asgari ücretine göre aynı oranda veya daha yüksek bir maaş teklif edilmelidir. Aksi halde, Bakanlık “yabancının ücreti güncel asgari ücret düzeyinin altında kalmış” diyerek uzatma talebini reddedebilir. Uygulamada sıkça, işverenlerin ücret güncellemesini ihmal etmesi nedeniyle ret kararları görülmektedir. Bu nedenle uzatma formunda yabancının yeni dönem maaşının güncel rakamlarla uygun şekilde beyan edilmesi önemlidir.
Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) açısından da, yabancının sigorta primlerinin düzenli ödenmiş olması gerekir. Uzatma değerlendirilirken, Bakanlık SGK kayıtlarına bakabilir. Yabancının çalıştığı süre boyunca sigortasının yatırılmış olması, işverenin yasal yükümlülüklerini yerine getirdiğini gösterir. Eğer tespit edilirse ki yabancı izin döneminde sigortasız çalıştırılmış veya primler yatırılmamış, bu durum uzatma talebine olumsuz yansır ve hatta idari para cezalarına konu olabilir. Uzatma sürecinde de, karar çıkana kadar yabancının sigortası devam ettirilmelidir. İşveren, “izin bekliyoruz” diyerek sigortayı kesintiye uğratmamalıdır; çünkü yasal olarak başvuru yapıldıysa çalışma hakkı sürer.
Uzatma başvurusu aynı işyeri ve görev için yapıldığından, genelde ön izin gibi süreçler gerekmez (önceden sağlık veya eğitim sektörü için alınan onaylar dışında). Ancak bazı sektörler için ilk izinde alınan ön izin belgelerinin süreleri de dolmuş olabilir. Örneğin sağlık sektöründe yabancının Sağlık Bakanlığı’ndan çalışma uygunluk belgesi ilk başvuruda alınmışsa, uzatmada yenisinin sunulması istenebilir. Bu detaylar sektör bazlıdır ve işverenin bunları kontrol etmesi gerekir.
Son olarak, iş sözleşmesinin güncellenmesi önemlidir. İlk baştaki iş akdi süresi dolmuş olacağından, uzatma dönemini kapsayacak şekilde yeni bir iş sözleşmesi hazırlanmalıdır. Bu sözleşmede yabancının görev tanımı, maaşı (güncellenmiş haliyle) ve uzatma dönemini kapsayan tarih aralığı belirtilir. Sözleşme hem yabancı hem işveren tarafından imzalanarak sisteme yüklenir. Sözleşme şartları, özellikle ücret ve çalışma yeri bakımından önceki başvuruyla tutarlı olmalıdır. Aksi halde, farklı bir pozisyona geçiş var gibi algılanırsa (mesela mühendis olarak izni vardı, uzatmada farklı bir unvan yazıldıysa) problem yaşanabilir. Eğer yabancının aynı işyeri içinde pozisyonunda değişiklik olacaksa, bunu önceden bildirip gerekli ise izin düzeltmesi talep etmek uygun olur.
Yabancı Çalışma İzni Uzatma Sonuç
Yabancı çalışma izninin uzatılması, ilk izin alınması kadar titiz yaklaşılması gereken bir süreçtir. Düzenli ve yasal çalışmayı sürdürmek isteyen yabancı çalışan için uzatma başvurusunun zamanında ve doğru şekilde yapılması kritiktir. İstanbul yabancılar hukuku avukatı gibi farklı uzmanlık alanlarına sahip dahi olsa, yabancılar hukuku konusunda tecrübeli bir avukat, uzatma sürecinde karşılaşılabilecek bürokratik engelleri aşmada yardımcı olabilir. Çalışma izni uzatma işlemlerinde en sık görülen hata, başvuru süresinin geçirilmesi veya belge eksikliğidir. Bu nedenle işverenlerin, yabancı personelin izin bitiş tarihini önceden planlayıp 60 gün öncesinden başvuru hazırlıklarına başlamaları önerilir. Yabancı çalışanın ve işverenin tüm kriterleri sağladığından emin olunmalıdır: yeterli sayıda Türk çalışan var mı, asgari ücret kriteri güncellenmiş mi, yabancının pasaportu ve ikametgahı hala geçerli mi gibi sorular gözden geçirilmelidir. Uzatma başvurusu doğru yapıldığında ve yasal şartlar karşılandığında, genellikle Bakanlık olumlu karar vermektedir. Hatta Yargıtay 9. Hukuk Dairesi’nin bir kararında, çalışma izninin süresinde uzatılmaması nedeniyle iş akdi feshedilen yabancı çalışanın, izin almadan çalışamayacağı için tazminat talebinin reddedildiği belirtilmiştir. Bu örnek, iznin zamanında uzatılmamasının hem yabancı hem işveren açısından hak kayıplarına yol açabileceğini gösterir.
Sonuç olarak, çalışma izni uzatma sürecini ciddiyetle yönetmek, ileride doğabilecek sorunların önüne geçecektir. İşverenler, süreci kendi başlarına takip edebilecekleri gibi, uzman hukukçulardan destek alarak da yürütebilirler. Özellikle yasal prosedürlere hakim, gerektiğinde aile birleşimi veya diğer yan konularda da danışmanlık verebilen (örneğin boşanma gibi konularda da danışmanlık yapabilen bir İstanbul boşanma avukatı) geniş perspektifli bir hukuki destek, yabancıların çalışma izinlerini güvence altına alır. Uzun soluklu bir çalışma hayatı planlanıyorsa, her uzatma döneminde bu prensiplere uygun hareket etmek, hem yabancının kariyerini hem de işverenin yatırımını koruyacaktır.
Yabancı Çalışma İzni Uzatma Sık Sorulan Sorular
Çalışma izni uzatma başvurusu ne zaman yapılmalıdır?
Çalışma izni uzatma başvurusu, mevcut iznin bitiş tarihinden en fazla 60 gün önce ve en geç izin bitim gününde yapılmalıdır. İzin süresi dolduktan sonra yapılan başvurular kabul edilmez ve yabancı izinsiz duruma düşer. Bu nedenle ideal olarak bitiş tarihinden 2-3 ay önce hazırlıklara başlayıp, bitişe 1-2 hafta kala başvuruyu tamamlamak güvenli olacaktır.
Uzatma başvurusu sonuçlanana kadar yabancı çalışmaya devam edebilir mi?
Evet. Eğer uzatma başvurusu yasal süre içinde yapıldıysa, başvuru inceleme aşamasındayken yabancının çalışma hakkı devam eder. Yani izin kartı süresi bitmiş olsa bile yeni karar çıkana dek yabancı mevcut işinde çalışabilir ve bu dönemde çalışması yasal kabul edilir. İşveren de bu süreçte SGK primlerini ödemeyi sürdürmelidir.
Çalışma izni uzatma başvurusu reddedilirse ne olur?
Uzatma talebi reddedilirse, yabancının çalışma izni süresi dolduğu andan itibaren yasal çalışma hakkı sona erer. Red kararına karşı işveren veya yabancı, itiraz yoluna gidebilir (kararın tebliğinden itibaren 30 gün içinde idari itiraz) veya doğrudan yargı yoluna başvurabilir (iptal davası açma, 60 gün içinde). İtiraz/red süreçleri devam ederken yabancının çalışması teknik olarak yasadışıdır, bu nedenle genelde ret halinde yabancı çalışmayı durdurur ve kararı hukuken çözmeye çalışır.
Uzatma başvurusunda işyeri değişikliği yapabilir miyiz?
Hayır. Uzatma başvurusu mevcut işyeri ve aynı pozisyon için yapılır. İş yeri değişecekse o uzatma değil yeni bir başvurudur. Mevcut izni uzatma sırasında “işveren değiştirme” seçeneği yoktur. Eğer yabancı başka bir şirkete geçecekse, yeni işverenin sıfırdan çalışma izni başvurusu yapması gerekir.
Çalışma izni uzatmada eş ve çocuklar için bir işlem gerekir mi?
Eğer yabancının eşi ve çocukları, yabancı çalışanın durumuna bağlı olarak aile ikamet izni almışlarsa, çalışma izninin uzatılması aile ikamet izinlerini otomatik olarak uzatmaz. Aile üyelerinin ikamet izinleri de bitiyorsa, onların da uzatılması gerekir. Ancak aile ikamet izni süreleri genelde yabancının çalışma izni süresine paralel verildiği için, çalışan iznini uzattıktan sonra aile üyeleri de kendi ikamet izinlerini uzatmak üzere Göç İdaresi’ne başvurmalıdır.
