Yabancı Bakıcı Çalışma İzni Şartları
Türkiye’de ev hizmetlerinde yabancı uyruklu personel çalıştırmak, özellikle çocuk bakımı, yaşlı ve hasta bakımı alanlarında yaygındır. Ancak mevzuat, yabancı bakıcı çalışma izni verilmesini belirli koşullarla sınırlandırmıştır. Temel ilke, yabancıların ev işleri ve temizlik gibi görevler için değil, bakıma muhtaç kişilerin bakımını üstlenmek amacıyla istihdam edilmesidir. Bu çerçevede, yabancı uyruklu bir bakıcı tutmak isteyen ailelerin aşağıdaki şartlara uygun durumlarda olması gerekir:
- Çocuk Bakımı: Yabancı bakıcılar, evde çocuk bakıcısı olarak çalıştırılabilir. Ancak bakımı yapılacak çocuğun 15 yaşından küçük olması şarttır. Yani ergenlik çağına gelmiş, kendine bakabilen bir çocuk için yabancı bakıcı izni verilmez. Örneğin bir aile 10 yaşındaki çocuğu için yabancı dadı istihdam etmek isterse bu mümkündür; fakat 16 yaşındaki bir çocuk için yabancı bakıcı izin başvurusu muhtemelen reddedilir. Burada amaç, gerçekten bakıma ve gözetimine ihtiyaç duyan küçük çocuklar için bakıcı temin etmektir.
- Yaşlı ve Hasta Bakımı: Yabancı bakıcılar, belli bir yaşın üzerindeki yaşlıların veya bakıma muhtaç hastaların bakımında çalıştırılabilir. Uygulamada genellikle 65 yaş üstü yaşlılar için veya herhangi bir yaşta olsa da engelli ya da ciddi hastalığı olan kişiler için yabancı bakıcı izni verilmektedir. Örneğin felçli bir hasta, Alzheimerlı bir yaşlı, yatalak bir hasta için aile yabancı bakıcı tutabilir. Bu durumda, başvuruda bakıma muhtaç kişinin durumu genellikle doktor raporuyla belgelemek suretiyle açıklanır. Sağlık raporu veya engelli raporu, yabancı bakıcı ihtiyacını destekleyen önemli bir belgedir.
- Temizlik veya Diğer Ev İşleri: Sadece evin genel temizliği, yemek yapma, ütü vs. gibi ev hizmetleri için yabancı çalıştırmaya izin verilmez. Kanun koyucu, ev hizmetlerinde yabancı çalıştırma iznini yalnızca çocuk, yaşlı ve hasta bakımı ile sınırlandırmıştır. Dolayısıyla “ev temizliği için yabancı yardımcı” şeklindeki talepler yasal olarak çalışma izni kapsamında değildir. Bu tip bir ihtiyaçta yabancıya çalışma izni verilmeyeceği gibi, izinsiz çalıştırılırsa yakalanıldığında cezai yaptırımlar uygulanabilir.
Yukarıdaki koşullar altında, bir aile yabancı bakıcı çalıştırmak istediğinde genellikle evin beyi veya hanımı işveren sıfatıyla başvuruyu yapar. Fakat bazı durumlarda bakıma muhtaç kişi başvuru yapamayacak durumdaysa (örneğin hasta veya çok yaşlı), o kişinin birinci derecede yakını işveren olarak başvurabilir. Örneğin 80 yaşında yatalak bir anneanne için torunu yabancı bakıcı tutmak istiyorsa, bakıma ihtiyacı olan kişi (anneanne) başvuru yapamayacağı için torunu işveren sıfatıyla başvurabilir. Bu durumda sistemde bakım yapılacak kişinin bilgileri ayrıca girilir ve yakınlık derecesi belgelenir. İlke olarak, bir yabancı bakıcı çalışma izni başvurusunda, bakıcıya ihtiyacı olan her bir birey için tek bir bakıcı öngörülmektedir. Yani bir bakıcı birden fazla yaşlıya birden bakabilir mi sorusu pratikte çok gündeme gelmez; genellikle her bakıma muhtaç kişi için ayrı bir bakıcı istihdamı şeklinde düşünülür.
Özetle, yabancı bakıcı izni ancak gerçek bir bakım ihtiyacının varlığı halinde alınabilir. Eğer evde bakımı gerektiren küçük bir çocuk, hasta ya da yaşlı yoksa yabancı uyruklu birinin ev içi diğer işler için çalıştırılması yasal değildir. Bu prensip Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu ve Uluslararası İşgücü Kanunu’nun getirdiği bir sınırlamadır.
Yabancı Bakıcı Çalışma İzni Başvurusu Süreci
Yabancı bakıcı için çalışma izni başvurusu da diğer çalışma izinlerinde olduğu gibi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yapılır. Başvuruyu, bakıcıyı çalıştıracak olan ev sahibi (işveren) gerçekleştirecektir. E-Devlet kapısı üzerindeki e-izin otomasyon sistemi, başvuruların alındığı platformdur.
Eğer yabancı bakıcı adayı halihazırda Türkiye’de bulunuyorsa ve en az 6 ay süreli geçerli bir ikamet izni varsa, başvuru yurt içi sayılır. Bu durumda işveren (örneğin çocuk annesi veya bakıma muhtaç kişinin oğlu gibi) kendi e-Devlet hesabıyla sisteme girip yabancının 99 ile başlayan kimlik numarasını kullanarak başvuru formunu doldurabilir. Yabancı Türkiye’de olduğu için konsolosluk aşamasına gerek yoktur. Başvuru esnasında yabancıya dair bilgiler (pasaport, ikamet izni, eğitim durumu vs.) ve işverene dair bilgiler girilir, istenen belgeler sistemde elektronik olarak yüklenir.
Eğer bakıcı adayı yabancı ülkesindeyse ya da Türkiye’de yasal ikamet sahibi değilse, başvuru biraz farklı yürür. Bu durumda yabancı kendi ülkesindeki Türk Konsolosluğu’na giderek çalışma vizesi talebinde bulunur. Konsolosluk gerekli belgeleri aldıktan sonra yabancıya bir referans numarası verir. Ardından Türkiye’deki işveren bu referans numarası ile e-izin sisteminden başvuruyu tamamlar. Konsolosluk üzerinden yapılan başvurularda, yabancı vize onayını alıp Türkiye’ye girdikten sonra en geç 30 gün içinde SGK girişinin yapılması zorunludur. Yani yabancı bakıcı ülkeye geldikten sonra bir ay içinde fiilen işe başlamalı ve sigortalı olmalıdır.
Başvuru sırasında gerekli belgeler şunlardır: Yabancı bakıcı ile işveren arasında imzalanmış bir iş sözleşmesi (ev hizmetlisi iş sözleşmesi), yabancının pasaport fotokopisi, fotoğrafı, eğer daha önce Türkiye’de bulunduysa oturma izni kartı fotokopisi, işverenin kimlik fotokopisi, işverenin ikametgah adresi belgesi. Ayrıca bakıma muhtaç kişiyle ilgili belgeler de önemlidir. Örneğin hasta/yaşlı için doktor raporu, engelli raporu mevcutsa başvuruya eklenmelidir. Çocuğa bakılacaksa çocuğun kimlik belgesi, doğum belgesi gibi evraklar eklenebilir. Bu tür belgeler, başvurunun gerekçesini destekler ve Bakanlık nezdinde olumlu etki yaratır.
İşverenin ev adresi, bakıcının da çalışacağı adres olacağından, bu adres sistemde belirtilir. Çalışma izni onaylandığında, izin belgesinde “çalışma adresi” olarak evin adresi yazar. Bakıcı, sadece o adreste bakım hizmeti vermek üzere izin almış olur.
Başvuru değerlendirme sürecinde, Bakanlık ev hizmetlerinde yabancı istihdamını genel politikalar çerçevesinde ele alır. Türkiye’de ev hizmetlerinde kayıt dışı yabancı çalıştırma yaygın olduğu için, çalışma izni başvuruları teşvik edilmektedir. Ancak başvurunun dürüst ve gerçek bir ihtiyaca dayanması beklenir. Bu nedenle aşırı genç veya bakıma ihtiyacı olmayan kişilere bakıcı istihdamı talebi gelirse reddedilebilir. Örneğin 40 yaşında sağlıklı bir yetişkin için “bakıcı” başvurusu yapılıyorsa, bunun gerçek bir bakım ihtiyacı olmadığı düşünülebilir ve izin verilmeyebilir.
Yabancı Bakıcılar için Sigorta ve Yükümlülükler
Yabancı bakıcı çalıştıran işverenlerin, yanlarında çalışacak bakıcıyı sigortalı yapma yükümlülüğü vardır. Aslında çalışma izni alınmış bir yabancıyı sigortasız çalıştırmak, yasalara aykırıdır. Ev hizmetlerinde 10 günden fazla çalışan herkes için ev sahibi, SGK’ya bildirim yapmak zorundadır. Bu bağlamda yabancı bakıcılar, Ek-9 kapsamı denilen ev hizmetlisi sigortası kapsamında sigortalanır. Ek-9, evde çalışanlar için kolaylaştırılmış bir sigorta bildirim yöntemidir. İşveren, e-devlet üzerinden ya da SGK müdürlüğüne giderek bu bildirgeyi doldurur.
Çalışma izni yurt içinde alınmışsa, izin başlangıç tarihini takip eden 30 gün içinde SGK işe giriş yapılmalıdır. Yurt dışından gelmiş bir bakıcıysa, Türkiye’ye giriş yaptığı tarihten itibaren 30 gün içinde sigortası yapılmalıdır. Bu süreler içerisinde yapılmazsa çalışma izninin iptali söz konusu olabilir. Sigorta primlerinin, Bakanlığa beyan edilen ücret üzerinden ödenmesi gerekir. Yani başvuruda “bakıcıya aylık şu kadar ücret verilecek” denmişse, SGK’ya da aynı tutar bildirilmelidir. Bu tutarın altından prim yatırılması tespit edilirse, hem idari para cezası uygulanabilir hem de çalışma izni sorun yaşayabilir.
İşveren, yabancı bakıcının sigorta primlerini her ay düzenli ödemelidir. Ev hizmetlerinde bakıcı genelde uzun süreli istihdam edildiği için prim ödemelerinde aksama olmaması önemlidir. Aksi takdirde yabancı bakıcı ileride sosyal güvenlik haklarından (örneğin sağlık hizmetlerinden) yararlanamaz ve şikayet konusu olabilir.
Ayrıca işverenin, bakıcının çalışma izninin yenilenmesi gerektiğinde süresini takip etmesi lazımdır. Bakıcıya ilk izin 1 yıllık verildiyse, süre sonunda uzatma başvurusu yapılmazsa yabancı kaçak duruma düşer. Bu durum hem bakıcı hem işveren için cezai sonuçlar doğurabilir (ceza bölümünde değinilecektir). Bu nedenle izin süre takibi işveren sorumluluğundadır.
Yabancı Bakıcı Çalışma İzni Süresi ve Uzatma
Ev hizmetlerindeki yabancı bakıcı çalışma izinleri de süreli verilir. Genelde ilk seferde 1 yıl süreli çalışma izni onaylanır. Süre dolarken, bakıma muhtaç kişinin ihtiyacı devam ediyorsa ve bakıcı da çalışmaya devam edecekse, uzatma başvurusu yapılarak izin süresi uzatılabilir. Uzatma işlemleri yukarıda “Çalışma İzni Uzatma” bölümünde anlatıldığı şekilde yürür. Ev hizmetlerinde de ilk uzatma en çok 2 yıl, sonraki uzatma en çok 3 yıl olabilir. Özellikle yaşlı/hasta bakımında süreklilik esastır; aynı bakıcının uzun yıllar çalışması tercih edilir. Bu durumda uzatmalar yapılırken gene Bakanlık bakıcı ihtiyacının sürdüğünü kabul ederek genelde sorun çıkarmadan izinleri verir.
Ancak burada kritik bir nokta var: Bakıcı izni bir kişiye bakım üzerine verildiği için, eğer bakımı yapılan kişi vefat ederse veya bakıma muhtaç olma hali sona ererse, çalışma izni de işlevini yitirir. Örneğin bakıcılık yaptığı yaşlı vefat eden bir yabancının, kalan izin süresi olsa bile artık o iznin bir anlamı kalmaz; iptal işlemleri gündeme gelir. Bu bakıcı başka bir aile yanında çalışmak isterse, yeni aile için sıfırdan izin başvurusu yapılmalıdır.
Yabancı Bakıcı Çalışma İzni Sonuç
Yabancı bakıcı çalıştırmak, günümüzde birçok ailenin başvurduğu bir çözüm olmakla birlikte, hukuki olarak doğru adımların atılmasını gerektirir. Çocuk veya yaşlı bakımında yabancı personel istihdam etmek isteyenlerin mutlaka çalışma izni alması ve sosyal güvenlik yükümlülüklerini yerine getirmesi şarttır. Aksi takdirde, kaçak yabancı işçi çalıştırma cezası gibi yaptırımlarla karşılaşmaları kaçınılmazdır. Bu sürecin sağlıklı yürütülmesi için gerektiğinde uzman desteğine başvurmak faydalı olacaktır. Örneğin, yabancılar hukukunda deneyimli bir avukat, başvuru dosyasının hazırlanmasından izin onayına kadar tüm aşamalarda ailenin yanında olabilir. Yabancılar hukuku konusunda da uzman bir yabancılar hukuku avukatı, yabancı çalışanların izinleri konusunda destek verebilir. Önemli olan, yabancı bakıcının hukuki statüsünü düzgün şekilde kurmaktır. İzinli ve sigortalı çalışan bir bakıcı, hem aile için güvenlidir hem de yabancının emeğinin sömürülmemesi açısından doğrudur. Sonuç itibariyle, evinde yabancı bakıcı çalıştıranlar, onu kayıtlı hale getirdiklerinde yasal sorumluluklarını yerine getirmiş olurlar ve olası cezai risklerden kurtulurlar. Yasal süreçler ilk bakışta karmaşık görünse de, mevzuata uygun hareket edildiğinde uzun vadede hem işveren hem çalışan için kazançlı bir durum ortaya çıkar.
Yabancı Bakıcı Çalışma İzni Sık Sorulan Sorular
Yabancı bakıcı çalıştırmanın cezası var mı? (İzinsiz çalıştırırsam)
Evet, eğer yabancı bakıcıya çalışma izni almadan onu çalıştırırsanız, yakalanmanız halinde hem size hem yabancıya idari para cezası uygulanır. 2024 yılı için işveren aileye kaçak her yabancı için 56.752 TL ceza, yabancıya ise 22.688 TL ceza öngörülmüştür. 2025’de bu tutarlar artmıştır (işverene 81.143 TL gibi). Ayrıca yabancı sınır dışı edilebilir ve size karşı diğer yasal işlemler de yapılabilir. Bu nedenle mutlaka izin alın.
Yabancı bakıcı ne kadar maaş almalı, asgari ücret şart mı?
Evet, yabancı bakıcıya en az Türk asgari ücreti düzeyinde maaş ödenmelidir. Hatta işin niteliğine göre genelde biraz üzerinde belirlenmesi uygun olur. Mevzuat ev hizmetlerinde yabancıya en az asgari ücret ödenmesini öngörüyor. Daha düşük bir ücrete izin verilmez. Uygulamada çoğu yabancı bakıcı asgari ücret veya biraz üstü maaş almaktadır.
Yabancı bakıcı çalışma izni bitince yenilenebilir mi?
Evet. İlk izin genelde 1 yıllık olur. Süre dolarken bakıcıdan memnunsanız ve ihtiyacınız sürüyorsa, uzatma başvurusu yaparak 2 yıl daha uzatabilirsiniz. Sonra yine 3 yıl uzatma alabilirsiniz. Yani yabancı bakıcı toplamda uzun yıllar sizle çalışabilir, yeter ki izinlerini zamanında uzatın ve kriterler (bakım ihtiyacı vs.) devam etsin.
Yabancı bakıcı çalışma izni varken farklı bir işe geçebilir mi?
Hayır, bakıcının izni spesifik olarak sizin evinizde bakım işi içindir. Başka bir aileye geçmek isterse, o ailenin yeniden izin alması gerekir. Sizin yanınızdan ayrılıp iznini kullanarak başka yerde çalışması yasal olmaz. Siz de eğer bakıcıyla yolları ayırırsanız, bunu Çalışma Bakanlığı’na bildirmeniz uygun olur ki izin iptali yapılsın.
Aile ikamet izni olan yabancı eşim, evde büyükanneme bakabilir mi?
Aile ikamet izni, çalışma hakkı vermez. Eşiniz resmi olarak büyükannenize bakıcı olacaksa onun için de çalışma izni alınmalı ve sigorta yapılmalıdır. Aileden biri de olsa, yabancı uyrukluysa bakım hizmetini yasal zemine oturtmak için çalışma izni şarttır.
