Türk Vatandaşlığının İptali

Türk vatandaşlığının kazanılması bir hak olduğu gibi, bazı durumlarda kaybettirilmesi de söz konusu olabilir. Türk vatandaşlığının iptali, özellikle sonradan kazanılmış vatandaşlıkların belirli sebeplerle geri alınmasını ifade eder. Kanunen “iptal” veya “kaybettirme” şeklinde adlandırılan bu durum, idari bir kararla kişinin Türk vatandaşlığının sona erdirilmesidir. Bu bölümde, vatandaşlığın iptaline yol açan haller, yasal çerçeve ve süreç üzerinde duracağız. Ayrıca güncel örnekler ve Yargı kararları ışığında, hangi durumlarda vatandaşlığın kaybettirildiğini inceleyeceğiz. İstanbul’da vatandaşlık avukatı olarak karşılaşılan vakalar üzerinden pratik bilgiler sunacağız.

Türk Vatandaşlığının İptali Nedir?

Türk vatandaşlığının iptali, genellikle sonradan kazanılmış vatandaşlığın idari kararla geri alınması anlamına gelir. Doğuştan Türk vatandaşı olan bir kimsenin vatandaşlığını iptal etmek, çok istisnai durumlar haricinde (örn. vatana ihanet gibi ağır suçlar) söz konusu olmaz. İptal mekanizması daha ziyade şu durumlarda gündeme gelir:

• Hile, Yalan Beyan veya Evlilik İstismarı Yoluyla Kazanma: Eğer bir yabancı, Türk vatandaşlığını elde ederken sahte belgeler sunmuş, gerçeğe aykırı beyanda bulunmuş ya da örneğin sırf vatandaşlık almak için göstermelik evlilik yapmış ise, sonradan bu durum ortaya çıktığında vatandaşlık kazanma kararı iptal edilebilir. Bu, idarenin “hatalı işlem düzeltmesi” olarak da görülebilir. 5901 sayılı Kanun’da, “Türk vatandaşlığına alınma kararının iptali” kavramı bu gibi haller için kullanılır​. Örneğin, sahte bir doğum belgesiyle aslında Türkiye’de 5 yıl ikamet etmediği halde etmiş gibi göstererek vatandaşlık alan birinin, gerçek ortaya çıktığında vatandaşlığı iptal edilir.
• Milli Güvenlik ve Kamu Düzenine Aykırı Faaliyetler: Kanunun 29. maddesi, belirli ağır eylemlere girişen kişilerin vatandaşlıktan çıkarılabileceğini düzenler​. Özellikle, yabancı bir devletin Türkiye’nin menfaatlerine aykırı hizmetinde bulunmak (izin almadan yabancı orduya girmek gibi) veya Türkiye ile savaş halindeki bir devlete gönüllü olarak hizmet etmek, vatandaşlıktan çıkarma sebebidir​. Ayrıca, devletin güvenliğine karşı suçlar (örn. casusluk, terör eylemleri) nedeniyle hakkında soruşturma olup da yurtdışında kaçak olan kişilerin, belli usulle vatandaşlıktan çıkarılması mümkündür. 2017’de yapılan bir düzenleme ile, hakkında terör veya devlete karşı suç soruşturması olup da yurda dön çağrısına uymayanların Cumhurbaşkanı kararı ile vatandaşlıklarının kaybettirilebileceği hükme bağlanmıştır​.
• Vatana İhanet / Olağanüstü Haller: Tarihsel olarak, çok nadir de olsa, savaş dönemlerinde düşmanla işbirliği yapan bazı kişilerin vatandaşlıklarının Bakanlar Kurulu (yeni sistemde Cumhurbaşkanı) kararıyla kaldırıldığı görülmüştür. Bu tip örnekler, uygulamada istisnadır ancak hukuken mümkündür.

Burada “iptal” terimi, idari makamın bir kararıyla vatandaşlığın sona erdirilmesini ifade ediyor. Türk Vatandaşlık Kanunu, yetkili makam kararıyla vatandaşlık kaybını “çıkarma” ve “iptal” şeklinde ikili ayrıma tabi tutar. Çıkarma (kaybettirme), yukarıda anlatılan milli güvenlik, hizmet yabancı devlete hizmet gibi ağır fiiller için öngörülürken; iptal, daha çok usulsüz şekilde kazanılan vatandaşlığın geri alınmasıdır​. Yani kişi kendi davranışıyla devletin güvenine aykırı hareket ettiğinde çıkarma; devlet, kişinin yanılttığını fark ettiğinde iptal söz konusu olur.

Türk Vatandaşlığının İptali Sebepleri ve Yasal Dayanak

5901 sayılı Kanunun 31. maddesi, “yetkili makam kararı ile vatandaşlığın kaybı”nı düzenler. Bu kapsamda:

Türk Vatandaşlığına Alınma Kararının İptali: Sonradan vatandaş olan bir kişi hakkında, eğer vatandaşlığa alınma işleminde kandırma, yalan bilgi verme gibi durumlar tespit edilirse, bu karar iptal edilir. Örneğin, Türk vatandaşı ile evli görünerek 3 yıl sonunda vatandaşlık alan, ancak gerçekte evliliği formalite olan bir kişinin vatandaşlığı iptal edilebilir. Bu gibi iptaller, genellikle yargı kararı (boşanma veya ceza hükmü) sonrası idareye bildirimle gerçekleşir.

Çıkarma (Kaybettirme) Halleri: Kanunun 29. maddesi uyarınca, belirli ağır fiilleri işleyenlerin vatandaşlığı çıkarma yoluyla kaybettirilebili​r. Örneğin, yabancı bir devletin ordusunda izinsiz olarak görev almak, Türkiye ile savaş halinde olan bir devlete gönüllü hizmet etmek veya milli güvenliği tehdit eden suçlar (anayasal düzeni yıkma, casusluk, terör örgütü üyeliği gibi) nedeniyle hakkında soruşturma bulunan ve yurtdışında kaçak durumda olan kişiler Cumhurbaşkanı kararıyla vatandaşlıktan çıkarılabili​r. 2017 yılında yapılan yasal düzenlemeyle, belirli terör suçlarından aranan şahısların Resmî Gazete’de ilan edilip 3 ay içinde yurda dön çağrısına uymamaları halinde vatandaşlıklarının kaybettirilebileceği hükme bağlanmıştır.

Yetkili Merci ve Süreç: Vatandaşlığın iptali veya kaybettirilmesi kararı verme yetkisi, günümüz sisteminde Cumhurbaşkanına aittir. İçişleri Bakanlığı gerekli soruşturmayı yapıp teklifte bulunur, Cumhurbaşkanı kararı ile vatandaşlık kaybettirilir. Kanunda, vatandaşlık iptali için belli bir zaman aşımı öngörülmemiştir – örneğin sahte evrakla alınmış bir vatandaşlık, on yıl sonra dahi ortaya çıksa iptal edilebili​r. Karar, Resmî Gazete’de yayımlanabilir ve kişi nüfus kütüğüne “vatandaşlığı iptal” şeklinde işlenir.

Yargı Yolu: Vatandaşlığın kaybettirilmesi kararları idari işlem niteliğindedir ve yargı denetimine tabidir. İptal veya çıkarma kararına muhatap olan kişi, Danıştay’da iptal davası açabilir. Uygulamada, özellikle evlilik yoluyla alınan vatandaşlığın iptali gibi durumlarda, kişiler bu karara karşı dava açarak işlemin hukuka aykırılığını ileri sürebilirler. Danıştay, vatandaşlık iptal davalarında idarenin takdir yetkisini sınırlı şekilde denetler; ancak örneğin evliliğin gerçek olduğu halde yanlış değerlendirmeyle iptal kararı verilmişse bunu bozabilir.

Örnekler ve Yargı Kararları

Evlilik Nedeniyle İptal: Türk vatandaşı ile evlilik yoluyla vatandaşlık kazanan bir yabancının evliliği sonradan boşanmayla sonuçlanmış ve sahte evlilik olduğu kanıtlanmışsa, İçişleri Bakanlığı bu kişinin vatandaşlığını iptal edebilir. Danıştay kararlarında, evlilik birliğinin formalite olduğunun tespiti halinde iptal kararının hukuka uygun olacağı belirtilmiştir. Örneğin, evlendikten hemen sonra ayrı yaşamaya başlayan ve menfaat karşılığı evlilik yaptığı saptanan bir kişinin vatandaşlığı Danıştay tarafından iptal edilmiştir.

Terör Bağlantısı Nedeniyle Kaybettirme: 15 Temmuz darbe girişimi sonrası, yurtdışına kaçan bazı şüpheliler (FETÖ mensupları) için çıkartılan KHK’lar kapsamında vatandaşlıktan çıkarılma süreci başlatıldı. Bu kişilerden çağrıya uymayanların listesi Resmî Gazete’de yayımlandı ve haklarında kaybettirme kararı verildi. Bu kararlar, milli güvenlik gerekçesiyle alındığından yargı denetimi sınırlıdır; ancak yine de haklarında kesinleşmiş mahkeme kararı bulunmayan kişiler yönünden tartışmalar yaşanmıştır.

Hileli Başvuru: Sahte bir kimlikle Türk vatandaşlığına geçmiş birisi ortaya çıkarıldığında (örneğin gerçek kimliği suç kayıtlı olup farklı kimlikle başvurmuşsa), vatandaşlık iptali gündeme gelir. Yargı, bu durumda idarenin vatandaşlığı iptal yetkisini yerinde bulmaktadır çünkü kazanılan hak hileyle elde edilmiştir.

Türk Vatandaşlığının İptali Sonuç

Türk vatandaşlığının iptali, istisnai durumlarda uygulanan ciddi bir yaptırımdır. Devlet, vatandaşlık bağını sona erdirirken kamu düzeni ve güvenliği çıkarlarını gözetir. Hileli işlemler veya ağır ihanet durumları dışında, doğuştan vatandaşların vatandaşlıkları korunur. Kanun, milli güvenliği tehdit eden eylemlere karışmış kişilere karşı vatandaşlıktan çıkarma seçeneğini sunarak caydırıcılık yaratmayı amaçlamıştır.

Öte yandan, iptal sürecinin de hukuki güvenceleri vardır. Keyfi uygulamaların önlenmesi için yargı yolu açıktır. Bu konuda İstanbul yabancılar hukuku avukatı deneyimiyle söyleyebiliriz ki, vatandaşlık iptaliyle karşılaşan kişiler derhal hukuki destek almalı ve haklarını aramalıdır. Zira vatandaşlık, temel bir statüdür ve kaybı, kişinin hayatında büyük değişikliklere yol açar (ikamet statüsünün yabancıya dönmesi, pasaportunun geçersiz olması gibi).

Sonuç olarak, Türk vatandaşlığının iptaline konu olabilecek durumlara hiç düşmemek en iyisidir. Vatandaşlık sürecinde beyanların gerçeğe uygun olması, yasal olmayan yollara tevessül edilmemesi gerekir. Ayrıca, Türk vatandaşı olduktan sonra da ülkenin kanunlarına uymak, milli güvenlik aleyhine faaliyetlerden kaçınmak her bireyin sorumluluğudur. Böylece, vatandaşlık bağı ömür boyu devam eder ve kişi Türkiye Cumhuriyeti’nin bir ferdi olarak haklarından yararlanmaya devam eder.

Türk Vatandaşlığının İptali Sık Sorulan Sorular

Hangi durumlarda Türk vatandaşlığım iptal edilebilir?

Başlıca iki durum var: (1) Sahte belge, yalan beyan gibi hukuk dışı yollarla vatandaşlık almışsanız sonradan iptal edilebilir. (2) Devletin güvenliğine, milli çıkarlara aykırı çok ciddi bir eylemde bulunursanız (örneğin izin almadan yabancı orduda subaylık gibi veya terör faaliyeti), vatandaşlıktan çıkarılma riski vardır.

Vatandaşlığım iptal edilirse ailem etkilenir mi?

Sadece sizin vatandaşlığınız iptal olur; eşinizin veya çocuklarınızın durumu etkilenmez. Onlar Türk vatandaşı ise vatandaş kalmaya devam ederler. Ancak sizin sahte beyanınız onların vatandaşlık kazanmasına da sebep olmuşsa (örneğin çocuklar da sizinle vatandaş olduysa), onların durumu da ayrı değerlendirilebilir.

İptal edilen vatandaşlığı geri almak mümkün mü?

Çok zordur. Tekrar yabancı statüsüne dönersiniz ve ancak yeniden (sıfırdan) vatandaşlık başvurusu yapabilirsiniz, o da genelde kabul edilmez. İptal kararına karşı dava açmak, kararı kaldırtabilirse eski vatandaşlığınızı korursunuz. Bu yüzden iptal kararını yargıya taşımak kritik önemdedir.

Çifte vatandaşım, Türk vatandaşlığım terör gerekçesiyle iptal edilirse diğer vatandaşlığım etkilenir mi?

Hayır, başka bir ülke vatandaşlığınız varsa o aynen devam eder. Türk vatandaşlığının kaybı, diğer ülke açısından bir etki doğurmaz. Ancak Türkiye’ye giriş çıkışlarınız, ikametiniz bundan sonra yabancı statüsünde olacağı için vize gibi gereklilikler doğabilir.

Vatandaşlıktan çıkarma ile izinle çıkma arasındaki fark nedir?

İzinle çıkma, sizin talebinizle vatandaşlıktan ayrılmanız (Mavi Kart alarak) demektir. Vatandaşlıktan çıkarma/iptal ise devletin iradesiyle, genellikle cezai veya hukuka aykırı fiiller nedeniyle vatandaşlığınızın elinizden alınmasıdır. İkincisi bir yaptırımdır ve kişi için istenmeyen bir durumdur.