Arabuluculuk, son yıllarda Türk hukuk sisteminde giderek önem kazanan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Özellikle 7155 sayılı Kanun ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na eklenen 5/A maddesi gereği, dava şartı olarak arabuluculuk, Türk Ticaret Kanununun 4’üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında zorunlu hale gelmiştir. Bu düzenleme, mahkemelerdeki iş yükünü hafifletmek ve taraflar arasında hızlı, etkin bir çözüm sağlamak amacı taşır. Bu makalede, zorunlu arabuluculuk süreci, hukuki dayanakları, kapsamı ve dikkat edilmesi gerekenler tüm yönleriyle ele alınacaktır.
Arabuluculuk Nedir?
Arabuluculuk, tarafların bir arabulucu eşliğinde uyuşmazlıklarını müzakere ederek çözmeye çalıştığı, gönüllülük esasına dayanan bir uyuşmazlık çözüm yoludur.
Arabuluculuğun Temel Özellikleri
- Tarafsızlık: Arabulucu, her iki taraf için de eşit mesafededir.
- Gizlilik: Arabuluculuk sürecinde konuşulanlar gizli tutulur.
- Ekonomik ve Hızlı Çözüm: Mahkemelere göre daha kısa sürede ve düşük maliyetle çözüme ulaşılır.
- Uzlaşma Temellidir: Taraflar arasındaki uzlaşma, bağlayıcı bir anlaşmaya dönüştürülebilir.
Arabuluculuk, zorunlu arabuluculuk ve ihtiyari arabuluculuk olmak üzere ikiye ayrılır.
Zorunlu Arabuluculuğun Hukuki Dayanağı
Zorunlu arabuluculuk, ilk olarak iş davaları için 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile düzenlenmiştir. Ardından, 7155 sayılı Kanun ile 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 5/A maddesi eklenmiştir.
6102 sayılı TTK’nın 5/A maddesi şu hükmü içermektedir:
“Bu Kanunun 4’üncü maddesinde ve diğer kanunlarda belirtilen ticari davalardan konusu bir miktar paranın ödenmesi olan alacak ve tazminat talepleri hakkında dava açılmadan önce arabuluculuğa başvurulması dava şartıdır.”
Bu düzenlemeye göre, belirli ticari alacak ve tazminat davalarında mahkemeye başvurmadan önce arabulucuya gidilmesi zorunlu hale getirilmiştir.
Zorunlu Arabuluculuğun Kapsamı
Zorunlu arabuluculuk uygulamasının kapsamı oldukça geniştir ve ticari davalar ile iş davalarını içermektedir.
Ticari Davalarda Zorunlu Arabuluculuk
Türk Ticaret Kanunu’nun 4. maddesi ve diğer kanunlarda belirtilen ticari dava niteliğindeki konular zorunlu arabuluculuk kapsamında yer alır. Bu tür davalarda arabulucuya başvurulmadan doğrudan dava açılması halinde mahkeme, dava şartı yokluğu nedeniyle davayı usulden reddeder.
İş Davalarında Zorunlu Arabuluculuk
7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun 3. maddesi, işçilik alacakları için arabuluculuğu dava şartı olarak düzenlemiştir. İş davaları kapsamında:
- Kıdem tazminatı,
- İhbar tazminatı,
- Fazla mesai alacakları,
- Ücret alacakları,
- İşe iade davaları,
dava şartı zorunlu arabuluculuğun kapsamındadır.
Zorunlu Arabuluculuk Süreci Nasıl İşler?
Zorunlu arabuluculuk süreci aşağıdaki adımlardan oluşur:
1. Arabulucuya Başvuru
Uyuşmazlık yaşayan taraflardan biri, yetkili arabuluculuk bürosuna başvuruda bulunur. Başvurunun ardından arabulucu görevlendirilir.
2. Tarafların Davet Edilmesi
Arabulucu, uyuşmazlık taraflarını toplantıya davet eder. Tarafların toplantıya katılması önemlidir. Katılmayan taraf, arabuluculuk giderlerinden sorumlu tutulur.
3. Görüşmelerin Yapılması
Arabulucu, taraflar arasında müzakereleri kolaylaştırarak uzlaşmayı sağlamaya çalışır.
4. Sürecin Sonuçlanması
- Anlaşma Sağlanırsa: Taraflar arasında bir anlaşma belgesi düzenlenir ve imzalanır. Bu belge ilam niteliğinde olup mahkeme kararı gibi icra edilebilir.
- Anlaşma Sağlanamazsa: Arabulucu, son tutanak düzenler. 6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nun 18/A maddesine göre bazı hukuki uyuşmazlıklarda arabuluculuğa başvurmak dava açabilmek için bir zorunluluktur. Eğer arabuluculuk süreci sonunda taraflar arasında bir anlaşmaya varılamazsa, arabuluculuk faaliyetine ilişkin son tutanak düzenlenir. Bu tutanağın, dava açılırken dava dilekçesine eklenmesi zorunludur. Bu düzenleme, dava şartı olan arabuluculuk sürecinin tamamlandığını ve uyuşmazlığın çözümünde anlaşmaya varılamadığını kanıtlamak amacıyla getirilmiştir.
Zorunlu Arabuluculuğa Uyulmamasının Sonuçları
Dava açmadan önce zorunlu arabuluculuğa başvurulmaması durumunda mahkeme, dava şartı yokluğu nedeniyle davayı usulden reddeder. Arabuluculuk süreci sonunda anlaşmaya varılamadığına dair son tutanağın dava dilekçesine eklenmemesi halinde ise mahkeme bir haftalık kesin süre verir. Eksiklik tamamlanmazsa dava usulden reddedilir.
İhtiyari Arabuluculuk
Zorunlu arabuluculuk dışında, tarafların arabulucuya başvurmakta serbest oldukları durumlar ihtiyari arabuluculuk olarak adlandırılır. Taraflar üzerinde tasarruf edebilecekleri her türlü özel hukuk uyuşmazlığıyla ilgili ihtiyari arabuluculuk yoluna başvurabilirler. Bu süreçte:
- Taraflar, uyuşmazlığın çözümü için mahkemeye gitmeden arabulucuya başvurabilirler.
- Özellikle aile hukukundan doğan uyuşmazlıklar, iş hukukundan kaynaklanan konularda ihtiyari arabuluculuk tercih edilmektedir.
Dava Şartı Zorunlu Arabuluculuk Sonuç
Dava şartı olarak zorunlu arabuluculuk, mahkemelerin iş yükünü azaltırken, taraflara hızlı, etkin ve ekonomik bir çözüm sunmaktadır. Ticari ve iş davalarında belirli alacak ve tazminat talepleri için arabulucuya başvuru zorunluluğu bulunmaktadır. Arabuluculuk sürecine uyulmaması, davanın usulden reddine sebep olacağından, tarafların dikkatli davranması gerekmektedir. Çelik & Baştürk Hukuk ve Danışmanlık Ofisi olarak, Dava Şartı Zorunlu Arabuluculuk konusunda destek sunuyoruz. Av. Tolga ÇELİK ve Av. M. Nur BAŞTÜRK olarak müvekkillerimizin her aşamada yanındayız.
Sık Sorulan Sorular
Zorunlu arabuluculuğa başvurmazsam ne olur?
Mahkeme, dava şartı yokluğu nedeniyle davayı usulden reddeder.
Arabuluculuk anlaşması bağlayıcı mıdır?
Evet, anlaşma sağlanırsa imzalanan belge mahkeme kararı gibi bağlayıcıdır.
