Türkiye’de yabancıların çalışması kural olarak çalışma izni alınmasına tabidir. Ancak bazı istisnai hallerde yabancıların izin almadan da çalışabilmelerine olanak tanınmıştır. Bu durum çalışma izni muafiyeti olarak adlandırılır. Çalışma izni muafiyeti, belirli sürelerle ve belirli faaliyetlerle sınırlı olmak üzere, yabancının çalışma izni almaksızın çalışmasına imkan sağlayan bir hukuki statüdür. Muafiyet kapsamına giren yabancı, klasik çalışma izni başvurusundan muaf tutulur; bunun yerine çalışma izni muafiyeti belgesi alarak çalışabilir. Bu bölümde hangi yabancıların çalışma izninden muaf olduğu, muafiyetin şartları ve prosedürü ile muafiyet durumunda dikkat edilmesi gereken noktalar açıklanmaktadır. Bu bölümde hangi yabancıların çalışma izninden muaf olduğu, muafiyetin şartları ve prosedürü ile muafiyet durumunda dikkat edilmesi gereken noktalar açıklanmaktadır. Çalışma izni muafiyeti sürecinde doğru yönlendirme ve danışmanlık için bir İstanbul yabancılar hukuku avukatı desteği büyük önem taşır.
Çalışma İzni Muafiyeti Nedir?
Çalışma izni muafiyeti, Uluslararası İşgücü Kanunu ve ilgili yönetmelikler uyarınca bazı yabancıların çalışma izni almadan çalışabileceği halleri ifade eder. 6735 sayılı Kanun’un uygulama yönetmeliğinin 48. maddesinde, çalışma izninden muaf tutulacak durumlar tek tek sayılmıştır. Bu muafiyet halleri, özel kanunlardaki hükümler saklı kalmak kaydıyla ve yabancı ile işverenin diğer kanunlardan doğan yükümlülüklerini yerine getirmeleri şartıyla uygulanır. Yani muafiyet, yabancıyı yalnızca çalışma izni alma yükümlülüğünden kurtarır; diğer mevzuat (vergi, sosyal güvenlik, vize vs.) açısından sorumluluklar devam eder.
Çalışma izni muafiyeti, süre açısından sınırlıdır. Genellikle kısa süreli veya geçici mahiyette çalışmalarda uygulanır. Muafiyet kapsamına giren yabancılar için “çalışma izni muafiyet belgesi” düzenlenir ve bu belge, çalışma izni yerine geçer. Belge üzerinde muafiyetin türü ve süresi belirtilir. Bu süre dolduğunda yabancı çalışmaya devam edecekse mutlaka çalışma izni alması gerekir. Aksi halde, muafiyet süresi aşıldıktan sonra yabancının durumu “izinsiz çalışma”ya dönecek ve hem işverene hem yabancıya cezai yaptırım uygulanacaktır.
Önemli bir nokta da şudur: Çalışma izni muafiyeti bildiriminde bulunmak için de başvuru yapılması gereklidir. Muafiyet, kendiliğinden uygulanmaz. Yabancı veya onu çalıştıracak olan işveren, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın e-Muafiyet sistemine başvurarak muafiyet talep etmelidir. Başvurusu uygun görülen yabancıya muafiyet belgesi düzenlenir. Bu belgenin alınmaması veya başvuru yapılmadan yabancının çalışması, yine izinsiz çalışma sayılır. Nitekim kanun, çalışma izni muafiyeti bildiriminde bulunmayan işveren ve yabancıyı da yaptırımlara tabi tutmaktadır. Yani muafiyet kapsamında olsa bile, yabancıyı kayıt dışı şekilde çalıştırmak cezaya yol açacaktır.
Çalışma İzni Muafiyetinden Kimler Yararlanabilir?
Yukarıda bahsedilen yönetmelik maddesinde ayrıntılı bir liste verilmiştir. Bu liste oldukça geniş kapsamlı olup eğitimden spora, turizmden teknolojiye kadar çeşitli alanlardaki kısa süreli işleri içerir. Başlıca çalışma izni muafiyeti kapsamına giren yabancıları şu şekilde özetleyebiliriz:
Bilimsel, Kültürel, Sanatsal Etkinlikler için Gelenler
Bir konferans, seminer, workshop veya sanatsal etkinlik için Türkiye’ye gelip kısa süreli (örn. birkaç hafta) faaliyette bulunacak yabancılar. Örneğin bir üniversitede bir aylık araştırma yapmak üzere gelen akademisyen ya da kültürel bir festivalde gösteri sunacak sanatçılar 1 aya kadar muafiyetle çalışabilir. Bu kapsamda genellikle 1 aya kadar çalışma izni muafiyeti tanınır.
Öğrenci Değişim Programı ve Stajlar
Türkiye’de bir üniversitede okumakta olan yabancı öğrencilerden zorunlu staj yapacak olanlar veya üniversiteler arası anlaşmalarla gelen stajyer öğrenciler. Örneğin Erasmus, AIESEC gibi programlarla gelen öğrenciler 4 ila 12 ay arası muafiyetle staj yapabilir. Ayrıca Türkiye’de örgün eğitimde okuyup zorunlu stajı bulunan yabancı öğrenciler, staj süreleri boyunca muaf sayılır.
Tıpta Uzmanlık Öğrencileri
TUS/DUS kapsamında Türkiye’de uzmanlık eğitimi alan yabancı doktor ve diş hekimleri, eğitim süresince (yıllarca sürebilir) çalışma izni muafiyetine tabidir. Yani bir nevi asistan doktor olarak hastanelerde çalışabilirler, ayrıca izin gerekmez.
Sporcular ve Spor Sektörü Personeli
Belirli spor müsabakaları veya etkinlikleri için gelen yabancılar (sporcu, antrenör, masör, hakem vb.) kısa sürelerle muafiyet alabilir. Örneğin uluslararası bir turnuva için gelen sporcular 4 aya kadar izinsiz çalışabilirler. Ayrıca Gençlik ve Spor Bakanlığı veya federasyon onayıyla gelen profesyonel sporcular ve teknik ekip, sözleşme süresi boyunca çalışma izni muafiyetine tabi olabilir (genellikle sezonluk veya 1-2 yıllık sözleşmeler).
Turizm Sektörü Kapsamında Gelenler
Tur operatörü temsilcileri veya ülkemizde turizm fuarı, etkinliği düzenlemek üzere gelen yabancılar. Örneğin bir kruvaziyer gemideki tur operatörü Türkiye’de 8 ay faaliyet gösterecekse bu süreyi muafiyetle geçirebilir. Yine Türkiye’de düzenlenen uluslararası fuar ve sirklerde çalışacak yabancılar 6 aya kadar muafiyet alabilir.
Transit ve Taşımacılık Faaliyetleri
Uluslararası yük ve yolcu taşımacılığı yapan gemi adamları (mürettebat), uçak personeli vb. yabancılar, eğer Türkiye’deki faaliyetleri kabotaj hattı dışında kalıyorsa (yani uluslararası sefer) muaf tutulur. Örneğin Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıtlı bir gemide kabotaj dışı seferde görev yapan yabancı denizciler çalışma izni muafiyetine sahiptir.
Teknik Servis ve Eğitim Amaçlı Kısa Çalışmalar
Yurt dışından ithal edilen makinelerin montajı, bakımı veya onarımı için geçici olarak gelen teknisyenler; yine bu kapsamda eğitim vermek üzere gelen uzmanlar 3 aya kadar çalışma izni olmadan çalışabilir. Örneğin bir fabrika, yurt dışından alınan bir makine için firmanın yabancı teknisyenini 2 aylığına getirirse, bu teknisyen muafiyet kapsamında işini yapabilir.
Belli Projelerde Görevlendirilen Uzmanlar
Avrupa Birliği projeleri, Birleşmiş Milletler programları gibi uluslararası projelerde görev alan yabancılar, proje süresince muafiyet alabilir. Örneğin bir AB hibe projesi kapsamında 1 yıllığına Türkiye’de görevli bir uzman, proje süresince izinden muaftır.
Basın Mensupları
Aslında çalışma izni muafiyeti yönetmeliğinde açıkça geçmese de, uygulamada basın kartı sahibi yabancı gazeteciler çalışma izninden muaftır. 5187 sayılı Basın Kanunu gereği akredite yabancı basın mensupları için muafiyet söz konusudur (bu ayrı bir düzenleme ile belirlenir).
Yukarıdakiler en sık rastlanan muafiyet durumlarıdır. Bunların dışında da çeşitli özel durumlar mevcuttur. Örneğin *Türk soylu olup yurt dışında yaşayan ve kısa süreliğine Türkiye’de çalışacak olanlara 3 aya kadar çalışma izni muafiyeti verilmesidirr. Bu, Türk soylu yabancılar için getirilen bir kolaylıktır; eğer Türkiye’de kalıcı olarak çalışmaya devam edeceklerse sonrasında normal çalışma izni almaları gerekir.
Önemle vurgulamak gerekir ki, çalışma izni muafiyeti geçici bir haktır. Muafiyetin yönetmelikte belirtilen azami süreleri aşılmamalıdır. Eğer yabancının çalışması, muafiyetle izin verilen süreyi aşacaksa, süre dolmadan önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’ndan *çalışma izni alınması zorunludur. Aksi takdirde, sürenin aşılmasından itibaren yabancının durumu “izinsiz çalışma”ya dönecek ve hem işverene hem yabancıya cezalandırılır.
Çalışma İzni Muafiyeti Başvuru ve Bildirim Süreci
Yukarıda belirtildiği gibi, çalışma izni muafiyeti otomatik bir hak olmayıp ilgili makamlara başvuru ve bildirim yapılmasını gerektirir. Muafiyetten yararlanmak isteyen yabancının veya onu çalıştıracak kurumun şu süreci takip etmesi gerekir:
Başvuru Zamanı ve Yeri
Yabancı Türkiye’ye gelmiş ise, ülkeye giriş yaptığı tarihten itibaren 30 gün içinde çalışma izni muafiyeti başvurusu yapılmalıdır. Yabancı henüz yurt dışındaysa, bulunduğu ülkedeki Türk büyükelçiliği veya konsolosluğu aracılığıyla başvuru iletilebilir. Başvurular, e-Devlet üzerinde yer alan e-muafiyet sistemi üzerinden çevrim içi olarak yapılmaktadır. Başvurunun doğru ve eksiksiz yapılması halinde Bakanlık çoğunlukla ilgili muafiyet belgesini düzenleyerek sonucu başvuru sahibine bildirir.
Gerekli Belgeler
Muafiyet kategorisine göre istenen belgeler değişebilir. Örneğin bir stajyer öğrenci için öğrenci belgesi ve staj yapacağını gösterir yazı gerekirken, makine montajı yapacak bir teknisyen için yabancı şirketin görevlendirme yazısı istenebilir. Genel olarak pasaport kopyası, fotoğraf, muafiyet gerekçesini açıklayan dilekçe ve ilgili kurum yazıları talep edilir. Mesleki yeterlilik veya uzmanlık belgeleri de eklenmelidir (örneğin sporcu için federasyon davet yazısı gibi).
Bakanlık Değerlendirmesi
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, gelen başvuruyu inceler ve gerekiyorsa ilgili kurumlardan görüş alır. Örneğin bir akademisyenin muafiyet talebinde YÖK’ün, bir sportif etkinlikte Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın görüşü istenebilir. Şartlar sağlanmışsa, Bakanlık yabancı adına çalışma izni muafiyet belgesi düzenler.
Harç ve Ücretler
Çalışma izni muafiyeti de harç ve değerli kağıt bedeline tabidir. Ancak *3 aydan kısa süreli muafiyetler için harç alınmaz. Yani kısa süreli (üç aya kadar) taleplerde Bakanlık ücretsiz olarak muafiyet belgesi verebilir; daha uzun süreli muafiyetlerde ise çalışma izni harcının aynısı ödenmelidir. Yabancı talep ederse ve harcı öderse, 3 aydan kısa olsa bile belge düzenlenebilir.
Belgenin Kullanımı ve Bildirim
Muafiyet belgesi düzenlendikten sonra yabancı fiilen çalışmaya başlayabilir. Bu belge, yabancının o belirli iş ve süre için çalışma iznine eşdeğer bir statüde olduğunu gösterir. İşveren, yabancıyı SGK’ya normal bir çalışan gibi bildirmelidir; muafiyet sosyal güvenlik yükümlülüğünü kaldırmaz. Ayrıca yabancının muafiyet süresi sonunda işi bırakması veya erken ayrılması durumunda, bunun da Bakanlığa bildirilmesi uygun olur.
Süre Uzatma
Çalışma izni muafiyetinde uzatma başvurusu yapılamaz. Yani muafiyet süresi bittiğinde hala çalışma devam edecekse, yabancı için artık çalışma izni alınmalıdır. Aynı yabancı, aynı muafiyet kapsamında tekrar çalışmak isterse de, en az 6 ay (veya bazı durumlarda 1 yıl) beklemesi gerekir. Örneğin 4 aylık bir sportif faaliyet muafiyeti alan yabancı, aynı kategoride hemen ertesi ay yeni bir muafiyet başvurusu yapamaz; arada 6 ay geçmelidir.
Özel Durumlar
Bazı muafiyet kategorilerinde ek prosedürler olabilir. Örneğin Suriyeli sağlık meslek mensuplarına ilişkin özel düzenlemeler getirilmiştir. Bu gibi durumlarda, genel kurallara ilaveten özel mevzuata da bakmak gerekir.
Çalışma izni muafiyet belgesi alan yabancı, muafiyet süresi içinde ülkeye çoklu giriş çıkış yapma hakkına da sahip olur. Bu, özellikle konferans, proje, montaj işi gibi gelip gitmeyi gerektiren durumlar için kolaylık sağlar. Yine de her girişte pasaportunda geçerli vize veya muafiyet damgası olması gerektiği unutulmamalıdır (genellikle muafiyet belgesi vize yerine geçer).
Muafiyet Kapsamında Çalışan Yabancılara İlişkin Yükümlülükler
Çalışma izni muafiyeti, yabancıyı yalnızca çalışma izni alma zorunluluğundan muaf tutar. Bunun dışında iş hukuku ve sosyal güvenlik yükümlülükleri aynen devam eder.
Öncelikle, muafiyet kapsamında çalışan yabancılar da sigortalı olmak zorundadır. 5510 sayılı Kanun gereği bir işverene bağlı çalışan herkes gibi, muafiyetli yabancının da SGK işe giriş bildirgesi yapılmalı ve primleri ödenmelidir. Ne var ki, uygulamada bazı işverenler “nasılsa kısa süreli ve izinden muaf” diyerek sigorta yapmama yoluna gidebilmektedir. Bu kesinlikle yanlıştır ve tespit edildiğinde hem prim cezası hem idari para cezası uygulanır. *Muafiyet hükümlerinden yararlanan yabancıların sosyal güvenlik haklarının sağlanması zorunludur. Aksi takdirde iş kazası, hastalık gibi durumlarda yabancı mağdur olacak, işveren de tazminat yükümlülükleriyle karşılaşacaktır.
Ayrıca muafiyetli yabancılar için de vergi mevzuatı uygulanır. Yabancı, yaptığı iş karşılığında bir ücret veya kazanç elde ediyorsa, bunun Gelir Vergisi kanunu kapsamında vergilendirilmesi gerekir. Örneğin Türkiye’de 2 aylık montaj işi yapan bir mühendis, ücretini Türkiye’den alıyorsa, işveren bordrosunda gelir vergisi kesintisi yapmalıdır. Uluslararası vergi anlaşmaları bu konuda çifte vergilemeyi önleyici hükümler getirebilir ancak prensip olarak çalışma izni muafiyeti, vergi muafiyeti anlamına gelmez.
İş hukuku bakımından da muafiyetli yabancılar korunmaktadır. Örneğin bir yabancı sanatçı 1 aylık gösteri için anlaşıp muafiyet belgesiyle çalışmaya başladıysa, bu süre içinde işverenin işçiyi koruma, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alma yükümlülüğü vardır. Muafiyet süresi sonunda yabancının işi bittiğinde, normalde kıdem tazminatı gibi haklar süre kısa olduğu için doğmayabilir; ancak ücret ve varsa fazla mesai alacağı gibi haklarını tam almalıdır. Yabancı uyruklu diye herhangi bir hak kaybı yaşatılamaz. Yabancıların fiilen çalıştığı durumlarda Yargıtay da, sözleşmesi geçersiz dahi olsa emeğinin karşılığı ücreti talep edebileceğini kabul etmektedir.
Bir önemli husus da bildirim yükümlülüğüdür. Çalışma izni muafiyetiyle çalışan yabancılar için, hem yabancının kendisi hem de çalıştığı yer belirli durumları Bakanlığa bildirmek zorundadır. Örneğin muafiyet belgesi alan yabancı işe hiç başlamazsa veya başladığı işten ayrılırsa, bu durum 6735 sayılı Kanun gereği bildirilmelidir. Aksi halde kanunda öngörülen idari para cezaları devreye girebilir. Yine muafiyet süresi dolmasına rağmen yabancı çalışmaya devam ederse, bu durumun da tespiti halinde hem işveren hem yabancı cezalandırılır. Özetle, muafiyet halinin başlangıcı ve bitişi şeffaf bir şekilde idareye bildirilmelidir.
Çalışma İzni Muafiyeti Sonuç
Çalışma izni muafiyeti, yabancıların Türkiye’de kısa süreli ve özel nitelikli faaliyetlerinde bürokrasiyi azaltan, esneklik sağlayan bir uygulamadır. Bilimsel araştırma yapan bir akademisyen, uluslararası bir etkinlik için gelen sanatçı, bir fuar için geçici olarak bulunan iş insanı veya teknik bir montaj işi için gelen uzman gibi pek çok kişi bu muafiyetten faydalanarak izin almadan çalışabilmektedir. Bu uygulama, hem Türkiye’nin uluslararası etkinliklere ev sahipliği yapmasını kolaylaştırmakta hem de yabancı işgücünden belirli bir süre için yararlanılabilmesine olanak tanımaktadır.
Ancak çalışma izni muafiyeti, yanlış anlaşıldığında riskler de barındırır. Muafiyet kapsamı dışında kalan bir yabancıyı izinsiz çalıştırmak, normal durumda olduğu gibi yasal yaptırımlara tabidir. Örneğin hiçbir bildirimi yapılmamış ve muafiyet kapsamına girmeyen bir yabancıyı çalıştıran işveren, yakalandığında hem yabancı hem kendisi cezalarla karşılaşacaktır. Hatta eğer yabancı ülkeye kaçak girmiş veya çalışma izni olmadığı halde sürekli çalıştırılmışsa, Yargıtay’ın belirttiği üzere bu durum ağır suçlamalara bile neden olabilmektedir (örneğin insan kaçakçılığı kapsamında değerlendirmez. Bu nedenle, gerçekten muafiyet hakkı olup olmadığını iyi değerlendirmek gerekir.
Her muafiyet durumu kendi içinde özel şartlar taşıdığından, başvuru yaparken veya karar verirken bir uzmandan yardım almak faydalı olacaktır. Özellikle uluslararası şirketler veya etkinlik organizatörleri, getirecekleri yabancılar için muafiyet mi yoksa çalışma izni mi gerektiğini önceden planlamalıdır. Yanlış statüyle gelen yabancı daha sonra çalışma izni almak isterse zaman kaybı yaşayabilir. Aynı şekilde, muafiyet süresini aşırtmamak ve gerektiğinde önceden izin sürecine geçmek önemlidir.
İstanbul yabancılar hukuku avukatı desteğiyle, çalışma izni muafiyeti başvurularının doğru yapılması ve yasal sınırlar içinde kalınması sağlanabilir. Muafiyet belgesi alınması, yenilenmesi veya sorun çıkması hallerinde uzmanlar süreci hızlandıracak ve hak kaybı riskini en aza indirecektir.
Çalışma İzni Muafiyeti Sık Sorulan Sorular
Hangi durumlarda yabancılar çalışma izni olmadan çalışabilir?
Yabancıların çalışma izni olmaksızın çalışabileceği durumlar yönetmelikte tek tek sayılmıştır. En yaygın örnekler: Türkiye’de kısa süreli akademik araştırma yapanlar, kültürel-sanatsal gösteri için gelenler, spor müsabakaları için gelen sporcular, Türkiye’de zorunlu staj yapan yabancı öğrenciler, fuar ve sirk çalışanları, ithal makine montajı için gelen teknisyenler, uluslararası gemilerde çalışan yabancı gemi adamları gibi durumlardır. Bu durumların her birinde belirli süre sınırları (çoğu 1-6 ay arası) vardır. Özetle, geçici ve özel nitelikli işler izinsiz yapılabilir.
Çalışma izni muafiyeti belgesi almazsak ne olur?
Muafiyet hakkınız olsa bile, eğer bunun için başvurup belge almazsanız, yabancıyı çalışma izinsiz çalıştırmış sayılırsınız. Bu da işveren için ve yabancı için idari para cezasını gerektirir. Örneğin fuar için 3 aylığına gelen bir yabancıya muafiyet başvurusu yapmadınız ve çalıştı, denetimde yakalanırsa sanki hiç izin almamış gibi ceza kesilir. Ayrıca muafiyet belgesi olmayınca yabancı, o iş için yasal ikamet de elde edemez. Bu yüzden hakkınız varsa bile başvuruyu yapmak şarttır.
Çalışma izni muafiyeti alan yabancı SGK’ya bildirilmeli mi?
Evet, muafiyet sadece çalışma izninden muaftır, sosyal güvenlikten muaf değildir. Bir işverene bağlı olarak çalışan her yabancı, ister 1 ay ister 1 yıl çalışsın SGK’ya işçi olarak bildirilmeli ve primleri ödenmelidir. Örneğin 2 aylığına bir teknisyeni getiren şirket, o teknisyen için iki aylık sigorta primlerini yatırmalıdır. Aksi halde yabancı sigortasız çalıştırılmış olur ki bu cezayı gerektirir ve yabancı bir kaza geçirirse işveren tazminat ödemek zorunda kalabilir.
Muafiyet süresi dolunca uzatma alabilir miyiz?
Hayır, muafiyetler uzatılmaz. Azami süre neyse (örneğin 6 ay) o süre sonunda muafiyet sona erer. Eğer yabancının işi devam edecekse, normal çalışma izni başvurusu yapılmalıdır. Aynı yabancı aynı amaçla tekrar muafiyet istiyorsa, yönetmelik en az 6 ay geçmeden yeni muafiyet verilmemesini öngörür. Yani peş peşe muafiyet almak mümkün değil, bunun yerine çalışma izni alınması gerekir.
Çalışma izni muafiyeti vize yerine geçer mi?
Evet, 6735 sayılı Kanuna göre verilen çalışma izni veya muafiyet belgesi, ikamet izni yerine geçtiği gibi vize muafiyeti de sağlar. Yabancı, geçerli muafiyet belgesiyle süresi içinde Türkiye’de kalabilir ve ayrıca vize/ikamet izni almasına gerek kalmaz. Ancak muafiyet süresi bittiğinde yabancı hala Türkiye’de kalacaksa, ikamet izni almalıdır. Aksi halde ikamet ihlali olur.
