Çekişmeli boşanma davası açıldığında tarafları bekleyen ilk önemli aşama, ilk duruşma yani ön inceleme duruşmasıdır. Tarafların anlaşamadığı (çekişmeli) boşanma davasının gidişatını belirleyen kritik bir oturumdur. Bu duruşmada mahkeme, dava ile ilgili başlangıç işlemlerini yapar ve tarafların iddia ve taleplerini ilk kez dinler. Özellikle boşanma sürecine yeni adım atan vatandaşlar için ilk duruşmanın nasıl olacağı belirsizliği endişe yaratabilir. Bu yazıda, çekişmeli boşanma davasında ilk duruşmanın nasıl gerçekleşeceğini sade bir dille, adım adım anlatacağız.
Ön İnceleme Duruşması (İlk Celse) Nedir?
Çekişmeli boşanma davasında ilk duruşma, resmi olarak “ön inceleme duruşması” adını alır. Bu duruşma, davanın dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra yapılır. Dilekçeler aşamasında taraflar karşılıklı olarak iddia ve savunmalarını yazılı dilekçelerle mahkemeye sunarlar. İlk duruşma ise bu yazılı aşama bittiğinde gerçekleştirilir ve davanın haritasını belirler. Mahkeme, ön inceleme duruşmasında davanın esasına girmeden önce usuli konuları ve tarafların anlaşıp anlaşamadığı noktaları tespit eder. Yani, dava şartları, ilk itirazlar, uyuşmazlık konuları ilk duruşmada netleştirilir. Bu nedenle ön inceleme duruşması, çekişmeli boşanma davasının sağlıklı ilerlemesi için temel bir adımdır.
Yargıtay içtihatları da ön inceleme duruşmasının gerekliliğini vurgular. Örneğin, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi bir kararında ön inceleme duruşması yapılmadan tarafların anlaşıp anlaşamadıkları hususlar belirlenmeden, taraflardan tanıklarını sunmalarının beklenemeyeceğini açıkça belirtmiştir. Bu, ilk duruşmanın usulen mutlaka gerçekleştirilmesi ve tarafların iddia ve savunmalarının çerçevesinin burada çizilmesi gerektiğini gösterir. Nitekim Yargıtay Hukuk Genel Kurulu da ön inceleme aşaması tamamlanmadan davanın esasına girilerek karar verilemeyeceğini, bunun usule aykırı olacağını ifade etmiştir.
İlk Duruşmada Mahkeme Süreci ve Hakimin Sorduğu Sorular
İlk duruşma nasıl olur? Mahkeme salonunda duruşma başladığında hakim öncelikle tarafların kimlik kontrolünü yapar, doğru kişilerinin duruşmada olduğundan emin olur. Ardından, iddia ve savunmaların ana hatlarını anlamak için dava dilekçesi ve cevap dilekçesi gibi sunulmuş belgeleri özetler. Hakim, taraflara dilekçelerinde yazdıklarını teyit ettirir ve halen aynı talepleri sürdürüp sürdürmediklerini sorar. Bu esnada taraflar, boşanma nedeni ile varsa taleplerini (örneğin nafaka, velayet, tazminat gibi) mahkemeye sözlü olarak da dile getirirler. Hakim, tarafların dile getirdiği bu istekleri zapta geçirir konuları ve talepler resmileştirilmiş olur.
İlk duruşmanın önemi tarafları sulhe teşvik etmesi, yani uzlaşıp uzlaşamayacaklarını sormasıdır. Aile Mahkemeleri Kanunu gereği hakim, çekişmeli boşanma davalarında taraflara barışma veya anlaşma ihtimalini değerlendirmelerini önerir. Hakim “anlaşmaya varma ihtimaliniz var mı?” diye sorabilir. Eğer her iki taraf da anlaşmaya yanaşırsa, dava çekişmeli olmaktan çıkıp anlaşmalı boşanma davasına dönüşebilir ve süreç çok daha hızlı sonuçlanır. Taraflar anlaşmak istemez ve boşanma konusunda ısrarcı olursa, hakim bunu tutanağa geçirerek davanın çekişmeli şekilde devam edeceğini belirtir.
Hakimin ilk duruşmada sorduğu sorular genel olarak şunlardır: Tarafların adres ve kimlik bilgileri, dava dilekçesindeki iddialarının ve cevaplardaki beyanlarının doğruluğu, boşanma konusunda kararlı olup olmadıkları, arabuluculuk veya uzlaşma ihtimali, çocuk varsa geçici velayet ve nafaka talepleri gibi konular. Örneğin hakim, “Boşanma konusunda uzlaşma ihtimaliniz var mı?” ya da “Dilekçenizde eşinizin şu davranışı yaptığını belirtmişsiniz, bunu mahkemede de tekrar ediyor musunuz?” gibi sorular yöneltebilir. Tarafların bu sorulara vereceği yanıtlar, davanın nasıl ilerleyeceğine ışık tutar. Ayrıca her iki tarafın da maddi veya manevi tazminat isteyip istemediği, çocukların durumu, mal paylaşımı talepleri gibi hususlar da ilk duruşmada dile getirilir ve kayda geçirilir.
Hakim tüm bu beyanları aldıktan sonra tanık sunulması konusunu ele alır. Taraflar tanık göstereceklerse tanık listelerini bildirmeleri istenir. Mahkeme, tarafların sunacağı delillerin toplanması için gerekli işlemleri de ilk duruşmada kararlaştırır (örneğin banka kayıtlarının celbi, telefon dökümlerinin istenmesi gibi). Eğer tanıklar farklı şehirdeyse, onların ifadelerinin alınması için talimat mahkemelerine yazı yazılması kararlaştırılabilir. Tüm bu işlemler, ön inceleme tutanağına yazılır ve taraflarca imzalanır. Bu tutanak, davanın hangi konularda delil toplanacağı ve hangi konuların tartışmalı olduğunun resmi belgesidir.
İlk Celsede Boşanma Kararı Verilir mi?
Çekişmeli boşanma davasında ilk duruşmada genellikle nihai bir karar verilmez. Çünkü ilk celsede boşanmanın kabulü veya reddi gibi sonuçlar doğurmaz. Mahkeme bu aşamada boşanma kararı vermez; dava bir duruşmada bitmez. Tarafların uzlaşmaz tavrı sürüyorsa ve boşanma koşullarında anlaşma yoksa, çekişmeli dava birden fazla celse sürecektir. İlk duruşma sonunda hakim, sonraki tahkikat duruşması için bir tarih belirler. Bu sonraki celselerde tanıklar ve deliller değerlendirilecek ve gerekli görülürse uzman raporları alınacaktır. Ancak istisnai bir durum olarak, ilk duruşmada taraflar anlaşmaya karar verir ve bunu yazılı bir protokolle hemen mahkemeye sunarlarsa (örneğin davayı anlaşmalıya çevirmeye karar verirlerse), hakim usulen gerekli şartlar da mevcutsa (en az bir yıllık evlilik süresi vb.), tek celsede boşanmayı gerçekleştirebilir. Bu durum çekişmeli davanın anlaşmalıya dönmesi halidir ve oldukça nadirdir.
Özetle, çekişmeli boşanma davanızın ilk duruşmasında hemen boşanmış olarak çıkmayı beklememelisiniz. İlk celse bir keşif ve planlama aşamasıdır. Hakim, bu duruşmada davayı ilerletmek için gerekli tüm hazırlıkları tamamlar ve ardından esas konuların görüşüleceği sonraki celseye geçilmesine karar verir. Yargıtay uygulamasında da ilk duruşma, boşanma davasının hemen sonuçlanacağı bir aşama değil, usuli işlemlerin tamamlandığı bir süreç olarak tanımlanmıştır. Nitekim bir Yargıtay kararında, ön inceleme duruşması tamamlanmadan tahkikat (esasa ilişkin yargılama) aşamasına geçilemeyeceği belirtilmiştir. Bu da ilk duruşmanın atlanamayacak kadar önemli olduğunu ortaya koyar.
Yargıtay Kararları
- Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 12.03.2015 T., 2014/19136 E., 2015/4233 K. – Bu kararda Yargıtay, ön inceleme duruşması yapılmadan ve tarafların anlaşamadıkları konular belirlenmeden taraflardan delillerini sunmalarının beklenemeyeceğini vurgulamıştır. Yani mahkeme, ilk duruşmada tarafların uyuşmazlık noktalarını tek tek tespit edip ondan sonra delil sunmaları için süre vermelidir.
- Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2014/2-20 E. 2015/1753 K. – Yüksek Mahkeme ön inceleme duruşmasını usulüne uygun yapmadan doğrudan tahkikat aşamasına geçip boşanma kararı vermesini bozma sebebi saymıştır. Kararda, ön inceleme duruşmasında tarafların sulhe davet edilmesi, anlaşma olup olmadığının tutanağa bağlanması ve tarafların tahkikat aşamasına davet edilmesi gerektiği, bunlar yapılmadan karar verilmesinin doğru olmadığı belirtilmiştir. Bu karar, ilk duruşmanın usulen eksiksiz yapılmasının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Çekişmeli Boşanma Davasında İlk Duruşma Nasıl Olur? Sonuç
Sonuç olarak, çekişmeli boşanma davasında ilk duruşma, davanın seyrini belirleyen temel bir aşamadır. Taraflar için ilk duruşmada mahkeme ortamını tecrübe etmek, hakim karşısında taleplerini dile getirmek ve sürecin ciddiyetini anlamak açısından önemlidir. Bu süreçte yapılan kimlik tespiti, uzlaşma teklifi, taleplerin zapta geçirilmesi ve delillerin planlanması gibi adımlar, davanın sonraki celselerinde nelerin olacağını şekillendirir. İstanbul boşanma avukatı desteğiyle ilk duruşmaya hazırlıklı girmek, hak ve taleplerinizi doğru şekilde ifade etmenize yardımcı olacaktır. Unutulmamalıdır ki çekişmeli boşanma davaları teknik ayrıntılar içerir ve ilk celse de dahil olmak üzere her aşamada hukukî danışmanlık almak sürecin sağlıklı ilerlemesini sağlar. İlk duruşmadan çıkan sonuç her ne olursa olsun, dava bitmediği için sabırlı olmalı ve sonraki adımlara odaklanmalısınız. Profesyonel bir İstanbul boşanma avukatı ile çalışmak, ilk duruşmadan itibaren davanızın etkin ve hukuka uygun şekilde yürütülmesini temin edecektir.
Çekişmeli Boşanma Davasında İlk Duruşma Nasıl Olur? Sık Sorulan Sorular
İlk duruşmaya gelmezsem ne olur?
Davacı (dava açan) ilk duruşmaya mazeretsiz olarak katılmazsa dava dosyası işlemden kaldırılabilir ve 3 ay içinde yenilenmezse davanın açılmamış sayılmasına karar verilir. Davalı (karşı taraf) gelmezse duruşma yokluğunda devam eder.
İlk duruşmada tanıklar dinlenir mi?
Hayır. İlk duruşma bir ön hazırlık aşamasıdır, tanık dinlenmez. Hakim bu celsede tanık listelerini alır ve tanıkların dinleneceği bir sonraki duruşma için tarih belirler. Tanıklar genellikle ikinci ve sonraki duruşmalarda dinlenir.
Hakim ilk duruşmada boşanmaya karar verebilir mi?
Çekişmeli davalarda hakim ilk duruşmada genellikle karar vermez. Dava hemen sonuçlanmaz. Ancak taraflar o an anlaşmaya döner ve gerekli koşullar mevcut olursa (örneğin evlilik 1 yılı geçmişse) hakim anlaşmalı boşanma kararı verebilir. Bu ise çekişmeli davalarda nadir görülür.
İlk duruşma ne kadar sürer?
İlk celse genellikle kısa sürer (yaklaşık 10-20 dakika) çünkü esas konular değil, usul konuları görüşülür. Tarafların kimlik tespiti, dilekçelerin özetlenmesi, taleplerin kayda geçmesi ve ileriye dönük süreç planlaması yapılır. Bazı durumlarda yoğunluk veya tartışmalar nedeniyle biraz daha uzun sürebilir ancak genellikle diğer duruşmalara göre kısa bir işlemdir.
Ön inceleme tutanağı nedir?
İlk duruşma sonunda hazırlanan ve tarafların imzaladığı tutanaktır. Bu tutanakta tarafların anlaştığı/anlaşamadığı konular, hakimin ara kararları yazılıdır. Ön inceleme tutanağı, davanın geri kalanında hangi çerçevede ilerleyeceğinin resmi belgesidir. Taraflar bu tutanağa imza atarak içeriğini kabul etmiş sayılırlar.
